Διάλεξη στο πλαίσιο της 2ης Ομαδικής Συμβουλευτικής Συνάντησης της Θεματικής Ενότητας ΕΛΛ411: Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο του Προγράμματος “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό” (Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών).
Βασικό μέρος της εκπαιδευτικής μεθοδολογίας που ακολουθείται στο Πρόγραμμα “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό” του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου είναι οι ζωντανές διαδραστικές δραστηριότητες.
Στο βίντεο που ακολουθεί καταγράφεται η 1η Ομαδική Συμβουλευτική Συνάντηση της Θεματικής Ενότητας ΕΛΛ421: Αρχαίο Ελληνικό Μάθημα, ΙΙ (Κωμωδία), η οποία διεξήχθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2021. Αντικείμενο της συνάντησης ήταν οι Σφήκες του Αριστοφάνη.
Σύμφωνα με τον Βδελυκλέωνα, οι συνήγοροι έχουν πολλαπλό συμφέρον να εισάγουν στο δικαστήριο δίκες, καθώς oι ίδιοι εξασφαλίζουν παχυλούς μισθούς (πολύ παχυλότερους από ό,τι οι δικαστές), που δεν εξαρτώνται από το αν θα γίνει η δίκη ή όχι, εκδικάζοντας υποθέσεις προσφέρουν εκδούλευση στους πολιτικούς τους προστάτες, των οποίων λειτουργούν σαν επαγγελματίες κόλακες, το προσωπικό τους ρίσκο είναι μηδενικό, καθώς συνεννοούνται μεταξύ τους και στήνουν τις δίκες μοιράζοντας τα κέρδη. Πρόκειται, δηλαδή, αν πιστέψουμε τον Βδελυκλέωνα, όχι απλώς για διαφθορά, αλλά για κανονική εγκληματική οργάνωση με στόχο την καταδολίευση της δικαιοσύνης. Όσο και αν η κωμωδία παραμένει κωμωδία, υπάρχουν στοιχεία στη δομή του αθηναϊκού συστήματος απονομής δικαιοσύνης, που επέτρεπαν τέτοια φαινόμενα.
Η σύγκρουση μεταξύ Φιλοκλέωνα και Βδελυκλέωνα στους Σφήκες μπορεί να διαβαστεί σε ποικίλα επίπεδα: ως οικογενειακή διαμάχη πατέρα και γιου, ως έκφανση του περίφημου «χάσματος των γενεών», ως ταξική σύγκρουση, εφόσον ο Βδελυκλέων κινείται ανάμεσα στην ελίτ και υιοθετεί τους τρόπους της, ενώ ο Φιλοκλέων είναι αμετανόητα «λαϊκός» και, όπως αποδεικνύεται, αθεράπευτα «αγροίκος». Παρά ταύτα ο Αριστοφάνης, με τρόπο που μας εκπλήσσει, αφού στον Πρόλογο δηλώνει εμφατικά ότι η κωμωδία του αυτή «δεν θα πετσοκόψει πάλι το ίδιο πρόσωπο», την παρουσιάζει ως σύγκρουση ανάμεσα σε έναν άνθρωπο «που αγαπά τον Κλέωνα» και κάποιον «που τον βδελύσσεται».
Στο βίντεο που ακολουθεί παρουσιάζεται σχολιασμένη η δομή των Σφηκών.
Ο Αριστοφάνης διδάσκει τους Σφήκες στα Λήναια του 422 π.Χ. Στον συγκεκριμένο διαγωνισμό συμμετέχει επίσης ο Φιλωνίδης με την κωμωδία Προάγων. Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, και αυτό το έργο ήταν του Αριστοφάνη· ο Φιλωνίδης ήταν απλώς ο διδάσκαλος (ο Φιλωνίδης, όπως και ο Καλλίστρατος, ήταν σταθεροί συνεργάτες του Αριστοφάνη και αναλάμβαναν εκ μέρους του διδασκαλίες). Ο Προάγων καταλαμβάνει την πρώτη θέση στον διαγωνισμό. Οι Σφήκες κατατάσσονται δεύτεροι (παρόλο που κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι η σειρά ήταν αντίστροφη). Τρίτος έρχεται ο Λεύκων με την κωμωδία Πρέσβεις.
[Το κείμενο δημοσιεύεται στο πρόγραμμα της παράστασης των αριστοφανικών Αχαρνέων, που ανεβάζει ο ΘΟΚ αυτό το καλοκαίρι σε σκηνοθεσία Βαρνάβα Κυριαζή. Οι φωτογραφίες είναι από τις πρόβες της παράστασης και έχουν διαχυθεί στα κοινωνικά δίκτυα από τον ΘΟΚ.]
Η διάλεξη που ακολουθεί δόθηκε στο πλαίσιο της Θεματικής Ενότητας ΕΛΛ421: Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο ΙΙ (Κωμωδία) του Προγράμματος “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό” του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου, στις 15 Μαρτίου 2018.
Η διάλεξη περιγράφει και επιχειρεί να ερμηνεύσει τις αλλαγές που επήλθαν στο κωμικό είδος στα εκατό χρόνια περίπου που χωρίζουν την πρώτη εμφάνιση στη σκηνή του Αριστοφάνη (427 π.Χ.) και του Μενάνδρου (322 π.Χ.).
Στο πλαίσιο του θεσμού των Προσκεκλημένων Ομιλητών, η Θεματική Ενότητα ΕΛΛ421: Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο, ΙΙ (Κωμωδία) του Προγράμματος “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό” του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου, φιλοξένησε την Τετάρτη, 28 Φεβρουαρίου, ώρα 19:30, την αγαπητή συνάδελφο Ελένη Κακλαμάνου.
Το βίντεο αυτό, διάρκειας περίπου 4 ωρών, καταγράφει την 1η Ομαδική Συμβουλευτική Συνάντηση της Θεματικής Ενότητας ΕΛΛ421: Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο ΙΙ, Κωμωδία του Προγράμματος “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό” του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου. Η συνάντηση έλαβε χώρα στις 17 Φεβρουαρίου 2018. Τα σκίτσα που χρησιμοποιούνται στις διαφάνειες είναι έργο του Χρήστου Γουσίδη.
Το τηλεσεμινάριο καλύπτει τα εξής ζητήματα:
* Η θεατρική και φιλολογική ιστορία των Νεφελών
* Το περιεχόμενο και η φυσιογνωμία του έργου: Οι Νεφέλες ως η πρώτη μαύρη κωμωδία στην ιστορία της ανθρωπότητας
* Οι Νεφέλες ως η Κωμωδία της Κρίσης και το αιώνιο ερώτημα “Τίς πταίει”
* Οι δομικές και άλλες ιδιομορφίες των Νεφελών σε σύγκριση με την τυπική αριστοφανική κωμωδία της περιόδου αυτής.
Στο βίντεο που ακολουθεί καταγράφεται τηλεσεμινάριο, που παραδόθηκε το πλαίσιο της Θεματικής Ενότητας ΕΛΛ421: Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο ΙΙ (Κωμωδία) του Προγράμματος “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό” του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου στις 12 Οκτωβρίου 2018.
Βασικό σημείο απόκλισης του αρχαίου δράματος από το σύγχρονο είναι ο ρόλος και η σημασία που η μουσική διαδραμάτιζε σε αυτό. Η αρχαία τραγωδία και κωμωδία δεν ήταν ακριβώς “μουσικό θέατρο” κατά τον τρόπο της σύγχρονης όπερας· εμπεριείχαν όμως ως ουσιώδη παράμετρο τη μουσική και την έρρυθμη κίνηση, δηλαδή την κίνηση με τη συνοδεία μουσικής ή την πλήρη όρχηση που συνδυαζόταν με τραγούδι.
Στο κείμενο που ακολουθεί συγκεντρώνονται οι πιο βασικές διαφορές ανάμεσα στην Παλαιά Κωμωδία (486-400 π.Χ.), την οποία γνωρίζουμε κυρίως από το έργο του Αριστοφάνη, και τη Νέα Κωμωδία (323 π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ.), κυριότερος εκπρόσωπος της οποίας είναι για μας ο Μένανδρος.
Στην ανάρτηση αυτή συγκεντρώνονται δύο τηλεμαθήματα για την αρχαία κωμωδία (Παλαιά και Νέα), τα οποία έλαβαν χώρα στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, στις 20 και 27 Μαΐου 2016. Τα τηλεμαθήματα διδάχθηκαν στο πλαίσιο της Θεματικής Ενότητας ΕΛΛ 421: Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο ΙΙ (Κωμωδία) του πτυχιακού προγράμματος “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό”.
Οι Νεφέλες είναι έργο που παρουσιάζει πολλά από τα τυπικά στοιχεία του είδους που ονομάζεται «Παλαιά Κωμωδία». Είναι όμως ταυτόχρονα και έργο που παίζει με τις συμβάσεις του είδους που υπηρετεί, τις σχολιάζει ειρωνικά και τις υπονομεύει με πάρα πολλούς τρόπους.
Η συγκριτική εξέταση έργων του αρχαίου ελληνικού δραματολογίου είναι άσκηση πολύ διδακτική. Στο κείμενο που ακολουθεί συγκρίνουμε τις Νεφέλες του Αριστοφάνη και τη Σαμία του Μενάνδρου απαντώντας στα κάτωθι δύο ερωτήματα:
Ερώτημα 1ο: Τόσο οι Νεφέλες του Αριστοφάνη όσο και η Σαμία του Μενάνδρου έχουν ως επίκεντρο τη σχέση πατέρα-γιου. Το κάθε έργο, όμως, προσδίδει στο σύνηθες αυτό δραματικό μοτίβο τη δική του ιδιαίτερη χροιά. Σχολιάστε.
Ερώτημα 2ο: Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τους δύο γέροντες, αφενός τον Στρεψιάδη των Νεφελών, αφετέρου τον Δημέα της Σαμίας, τεκμηριώστε την άποψη ότι οι κωμωδίες του Μενάνδρου, σε αντίθεση με αυτές του Αριστοφάνη, επιδιώκουν τον ψυχολογικό ρεαλισμό.
Οι παρακάτω ερωτήσεις σκοπό έχουν να βοηθήσουν τους φοιτητές που μελετούν τις Νεφέλες να κατανοήσουν και να εμβαθύνουν στο έργο.
Στην κωμωδία, η Έξοδος είναι συνήθως ένα μεγάλο, θορυβώδες, κάποτε και «πικάντικο» γλέντι (με απελευθερωμένα τα σώματα και τα μυαλά στο πνεύμα της λατρείας του θεού Διονύσου). Καταλήγοντας η Κωμωδία γιορτάζει τον θρίαμβο του Kωμικού Ήρωα συνήθως με ένα γάμο, μια θρησκευτική γιορτή, έναν κῶμο, κ.τ.ό. Οι «Νεφέλες» όμως — αναμενόμενο πια! — αποκλίνουν από τα συνηθισμένα και σε αυτό το σημείο.
Αν η ύπαρξη δεύτερης Παράβασης δεν είναι πρωτάκουστη, η ύπαρξη δεύτερου Επιρρηματικού Αγώνα Λόγων σε μια κωμωδία — και μάλιστα σε πλήρη ανάπτυξη, δηλαδή με όλα τα δομικά του συστατικά — είναι πολύ πιο σπάνια. Ακόμη πιο σπάνιο είναι το γεγονός ότι ο δεύτερος Επιρρηματικός Αγώνας στις «Νεφέλες» είναι οργανωμένος με τέτοιο τρόπο, ώστε εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι αποτελεί καθρέφτισμα του προηγούμενου.
Λωτοφάγοι 