Στο βίντεο που ακολουθεί καταγράφεται η 1η Ομαδική Συμβουλευτική Συνάντηση της Θεματικής Ενότητας ΕΛΛ421: Αρχαίο Ελληνικό Μάθημα, ΙΙ (Κωμωδία), η οποία διεξήχθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2021. Αντικείμενο της συνάντησης ήταν οι Σφήκες του Αριστοφάνη.
Στην ανάρτηση αυτή συγκεντρώνονται δύο τηλεμαθήματα για την αρχαία κωμωδία (Παλαιά και Νέα), τα οποία έλαβαν χώρα στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, στις 20 και 27 Μαΐου 2016. Τα τηλεμαθήματα διδάχθηκαν στο πλαίσιο της Θεματικής Ενότητας ΕΛΛ 421: Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο ΙΙ (Κωμωδία) του πτυχιακού προγράμματος “Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό”.
Οι Νεφέλες είναι έργο που παρουσιάζει πολλά από τα τυπικά στοιχεία του είδους που ονομάζεται «Παλαιά Κωμωδία». Είναι όμως ταυτόχρονα και έργο που παίζει με τις συμβάσεις του είδους που υπηρετεί, τις σχολιάζει ειρωνικά και τις υπονομεύει με πάρα πολλούς τρόπους.
Οι παρακάτω ερωτήσεις σκοπό έχουν να βοηθήσουν τους φοιτητές που μελετούν τις Νεφέλες να κατανοήσουν και να εμβαθύνουν στο έργο.
Οι αρχαίοι κριτικοί ομόφωνα αποφαίνονται ότι η αξία του Μενάνδρου έγκειται πρωτίστως στον ακριβή τρόπο με τον οποίο αναπαριστά τον βίο και την πολιτεία των ανθρώπων της εποχής του. Είναι γνωστό σε όλους μας το επίγραμμα του Αριστοφάνη του Βυζαντίου: ὦ Μένανδρε καὶ βίε / πότερος ἄρ᾽ ἡμῶν πότερον ἀπεμιμήσατο. Η κρίση αυτή δεν ήταν ούτε σπάνια ούτε μοναδική στην αρχαιότητα. Πόσο ακριβής είναι όμως και πώς οφείλουμε εμείς να την προσλάβουμε;
Στην κωμωδία, η Έξοδος είναι συνήθως ένα μεγάλο, θορυβώδες, κάποτε και «πικάντικο» γλέντι (με απελευθερωμένα τα σώματα και τα μυαλά στο πνεύμα της λατρείας του θεού Διονύσου). Καταλήγοντας η Κωμωδία γιορτάζει τον θρίαμβο του Kωμικού Ήρωα συνήθως με ένα γάμο, μια θρησκευτική γιορτή, έναν κῶμο, κ.τ.ό. Οι «Νεφέλες» όμως — αναμενόμενο πια! — αποκλίνουν από τα συνηθισμένα και σε αυτό το σημείο.
Αν η ύπαρξη δεύτερης Παράβασης δεν είναι πρωτάκουστη, η ύπαρξη δεύτερου Επιρρηματικού Αγώνα Λόγων σε μια κωμωδία — και μάλιστα σε πλήρη ανάπτυξη, δηλαδή με όλα τα δομικά του συστατικά — είναι πολύ πιο σπάνια. Ακόμη πιο σπάνιο είναι το γεγονός ότι ο δεύτερος Επιρρηματικός Αγώνας στις «Νεφέλες» είναι οργανωμένος με τέτοιο τρόπο, ώστε εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι αποτελεί καθρέφτισμα του προηγούμενου.
Οι «Ιαμβικές Σκηνές» είναι σειρά επεισοδίων, στα οποία ενώπιον του κωμικού ήρωα εμφανίζονται ένας-ένας διάφοροι χαρακτήρες, στην πλειονότητά τους πρώην αντίπαλοί του, που εξευτελίζονται και γελοιο-ποιούνται. Μερικές φορές την πομπή συμπληρώνουν άνθρωποι που το προηγούμενο καθεστώς τους είχε αδικήσει και που τώρα, σ᾽ αυτό τον «γενναίο καινούριο κόσμο», λαμβάνουν επιτέλους την αμοιβή τους.
∗ Το τμήμα αυτό του έργου ονομάζεται «Δεύτερη Παράβαση», διότι για δεύτερη φορά: (α) αδειάζει η σκηνή από τους υποκριτές και μένει μόνος ο Χορός στην ορχήστρα· (β) διακόπτεται η κανονική ροή της δράσης· και (γ) ο Χορός απευθύνεται στους θεατές «ξεχνώντας» ότι η παράσταση είναι ένας ξεχωριστός, πλαστός κόσμος, που υποτίθεται ότι δεν πρέπει να επικοινωνεί ευθέως με τον κόσμο των θεατών, και τους δίνει ηθικές συμβουλές και νουθεσίες.
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: Για τις “Νεφέλες” του Αριστοφάνη: (1) Εισαγωγικά Για τις “Νεφέλες” του Αριστοφάνη: (2) Η κωμωδία της Κρίσης Για …
Η επίσημη μαθητεία του Στρεψιάδη ξεκινά με το ξέσπασμα του Σωκράτη, που αγανακτεί για την ανικανότητα του καινούριου του μαθητή να συγκρατήσει στη μνήμη του οποιαδήποτε ουσιαστική γνώση. Σύντομα αποδεικνύεται ότι αιτία γι᾽ αυτό δεν είναι μόνο η προχωρημένη ηλικία και το αδύναμο μυαλό του γέροντα, αλλά και το γεγονός ότι δεν αντιλαμβάνεται πώς τον εξυπηρετεί στην κατάστασή του μια διδασκαλία περί μέτρων και ρυθμών ή για τα γραμματικά γένη των ζώων και των κυρίων ονομάτων.
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: Για τις “Νεφέλες” του Αριστοφάνη: (1) Εισαγωγικά Για τις “Νεφέλες” του Αριστοφάνη: (2) Η κωμωδία της Κρίσης Για …
Η Πάροδος στις «Νεφέλες» είναι ιδιάζουσα. Ο Χορός δεν τηρεί τη συνηθισμένη εχθρική στάση απέναντι στα σχέδια του Κωμικού Ήρωα. Αντίθετα, τόσο οι Νεφέλες, όσο και ο Σωκράτης, προσφέρονται να τον βοηθήσουν, αν και τελικά η βοήθεια που του προσφέρουν θα αποδειχθεί καταστροφική. Ο Στρεψιάδης θα πάρει ένα καλό μάθημα — από τις ίδιες τις Νεφέλες, οι οποίες δεν είναι πράγματι αυτό που φαίνονται, δηλαδή προστάτιδες του Σωκράτη και όσων πρεσβεύει αυτός.
Οι «Νεφέλες» διδάχθηκαν στα Μεγάλα Διονύσια του 423 π.Χ. Προς μεγάλη του απογοήτευση ο Αριστοφάνης κέρδισε μόλις το τρίτο (και τελευταίο) βραβείο, παρά το γεγονός ότι, όπως διατείνεται στην Παράβαση της αναθεωρημένης εκδοχής του έργου, η κωμωδία αυτή ήταν από τις πιο έξυπνες που έγραψε ποτέ.
ΧΟΡΟΣ: ΚΟΙΝΗ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ ΚΑΙ ΚΩΜΩΔΙΑΣ Ο ρόλος του χορού είναι κεντρικός τόσο στην κωμωδία όσο και στην τραγωδία. Το …
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ Οι “Λωτοφάγοι” και το Αρχαίο Θέατρο: μια καταγραφή Οι “Λωτοφάγοι” και η σύγχρονη λογοτεχνία (ελληνική και ξένη): μια καταγραφή …
Αναφερθείτε συνοπτικά στα πιο σημαντικά στοιχεία που ορίζουν τη σχέση της διονυσιακής λατρείας με τις απαρχές της τραγωδίας και του …
Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη συνιστά, κωμικώ τω τρόπω πάντοτε, θεατρική (αυτο)κριτική των πατριαρχικών δομών εξουσίας. Παρόλα αυτά το Αρσενικό στο …
Δείτε επίσης: Ζητήματα αρχαίου θεάτρου σε μορφή ερωταποκρίσεων: (1) Πηγές πληροφοριών για τη μελέτη του αρχαίου δράματος Ζητήματα αρχαίου θεάτρου …
Είναι εύκολο να αποδείξει κανείς πως οι ισχυρισμοί βάσει των οποίων ο Αριστοφάνης τεκμηριώνει την ανωτερότητά του έναντι των αντιπάλων …
Λωτοφάγοι 