Tags

, , , , , ,


Από τη σχολική χρονιά 2012-13 έχει εισαχθεί στα κυπριακά Γυμνάσια το νέο μοντέλο διδασκαλίας της Ιλιάδας, το οποίο στηρίζεται: (α) σε ριζική αναδιάρθρωση της διδακτέας ύλης στη βάση της αρχής “διδάσκουμε περισσότερη Ιλιάδα με λιγότερους στίχους”· (β) σε καινούριο βοηθητικό υλικό για τον εκπαιδευτικό, το οποίο ακολουθεί τις τελευταίες τάσεις και εξελίξεις της ομηρικής και δη της ιλιαδικής έρευνας· και (γ) σε ένα λιτό βιβλίο μαθητή, που περιέχει κυρίως το κείμενο (σε μετάφραση Δ.Ν. Μαρωνίτη).

Η βασική μεθοδολογία της νέας προσέγγισης έχει ήδη παρουσιαστεί σε παλαιότερο κείμενό μας που φιλοξενήθηκε σε αυτό το ιστολόγιο. Γενικότερα για τη φιλοσοφία του νέου Προγράμματος Σπουδών στην Αρχαία Γραμματεία από μετάφραση μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Το ίδιο το Αναλυτικό Πρόγραμμα μπορείτε να το κατεβάσετε ακολουθώντας αυτό τον σύνδεσμο.

Στο σημερινό σύντομο ενημερωτικό κείμενο θα παρουσιαστεί ο αναδιαρθρωμένος προγραμματισμός του μαθήματος και η λογική που τον υπαγόρευσε.

Snip20130625_11

Για την αναδιάρθρωση της διδακτέας ύλης ακολουθήθηκαν οι κάτωθι αρχές:

  1. —Οι διδασκόμενες ενότητες πρέπει με τον οικονομικότερο δυνατό τρόπο (δηλαδή αποφεύγοντας επεισόδια που απηχούν θέματα, μοτίβα και εξελίξεις που μπορούμε να εντοπίσουμε καλύτερα αλλού) να επιτρέπουν στον μαθητή να παρακολουθήσει την εξέλιξη της πλοκής, τουλάχιστον στους σημαντικότερους σταθμούς της, και να γνωρίσει τους σπουδαιότερους πρωταγωνιστές του έπους, ανθρώπους και θεούς.
  2. —Μέσα από τα διδασκόμενα αποσπάσματα ο μαθητής πρέπει να μελετήσει εις βάθος τα σημαντικότερα θέματα της Ιλιάδας.
  3. —Τα κείμενα οφείλουν να καθιστούν εφικτή τη σπουδή των πιο αξιοπρόσεκτων τεχνικών επικής σύνθεσης και αφήγησης.
  4. —Οφείλουν επίσης να επιτρέπουν τη συγκριτική πια προσέγγιση των δύο ομηρικών επών. 

Με βάση τις αρχές αυτές, και κυρίως την αρχή της οικονομίας έγιναν οι εξής αναπροσαρμογές στη διδακτέα ύλη:

Snip20130625_1

O συγκριτικός πίνακας που ακολουθεί συνοψίζει τι προστίθεται και τι αφαιρείται:

Snip20130625_2

Ακολούθως θα επιχειρήσουμε να εκθέσουμε διά βραχέων τη λογική των αλλαγών.

ΡΑΨΩΔΙΑ Α

Στη ραψωδία Α συνεχίζει να διδάσκεται αναλυτικά το προοίμιο και η έριδα Αχιλλέα και Αγαμέμνονα μέχρι το σημείο που ο Αχιλλέας ανακοινώνει την απόφασή του να αποσυρθεί από τον πόλεμο (1-244). Συνεχίζεται επίσης η διδασκαλία της «έριδας» στον Όλυμπο. Αφαιρείται το ενδιάμεσο κομμάτι 350-431, στο οποίο παρουσιάζεται ο Αχιλλέας να συνομιλεί με τη μητέρα του, καθώς και το 432-493, η παρέμβαση του Νέστορα.

Η αλληλεπίδραση Αχιλλέα και Θέτιδας είναι βεβαίως κεντρικής σημασίας για την Ιλιάδα. Προτιμήσαμε όμως, αντί του χωρίου στο Α, το Σ 65-137, το οποίο βεβαίως παραπέμπει στο Α 350-431 και του οποίου οι συνέπειες για την πλοκή είναι πολύ σοβαρότερες. Το χωρίο στο Σ, ένα από τα τραγικότερα στην Ιλιάδα (με την κυριολεκτική σημασία της λέξης τραγωδία), «συνομιλεί» σαφώς και με τη συνάντηση Οδυσσέα και Αχιλλέα στη Νέκυια της Οδύσσειας, άρα επιτρέπει και τις συνδέσεις μεταξύ των δύο επών που επιδιώκουμε.

ΡΑΨΩΔΙΑ Β

Στην ύλη προστίθεται το επεισόδιο του Θερσίτη (Β 211-332). Το επεισόδιο αυτό, μια ακόμη έριδα μεταξύ του Αγαμέμνονα και ενός εκ των υφισταμένων του, εν πολλοίς αντιστρέφει την έριδα Αγαμέμνονα και Αχιλλέα στο Α. Εκεί δύο ἀριστῆες Ἀχαιῶν, εδώ ο δημοβόρος βασιλεύς κι ένας από τους οὐτιδανούς, στους οποίους αναφέρθηκε τότε ο Αχιλλέας. Ακόμη και το βασιλικό σκήπτρο, στο οποίο τόσο εστίασε ο ποιητής στο Α – ως σύμβολο κύρους και εξουσίας – επανέρχεται εδώ ως ρόπαλο για τον ξυλοδαρμό του Θερσίτη. Στην ουσία όμως ο Αγαμέμνονας αντιμετωπίζει τις ίδιες κατηγορίες για αλαζονεία, εγωισμό και αυθαιρεσία. Για μια ακόμη φορά η συμπεριφορά του (εδώ μια κακομελετημένη φάρσα, προϊόν θείας απάτης) οδηγεί τους Έλληνες στο χείλος της αποτυχίας. Το επεισόδιο με τον Θερσίτη λήγει χωρίς συνέπειες και με τον Οδυσσέα να επικρατεί ως διαμεσολαβητής, τη στιγμή που στο Ι η διαμεσολάβηση του Οδυσσέα και των άλλων τότε θα αποτύχει οικτρά.

Το επεισόδιο με τον Θερσίτη είναι λοιπόν σημαντικό:

  • για να συμπληρωθεί η εικόνα που έχουν σχηματίσει οι μαθητές για τον Αγαμέμνονα·
  • για να γνωρίσουν τον ιλιαδικό Οδυσσέα.
  • για να συνειδητοποιήσουν οριστικά την αριστοκρατική διάρθρωση και ιδεολογία της Ιλιάδας.

Το επεισόδιο του Θερσίτη, συνεπώς, είναι απαραίτητο, ώστε οι μαθητές να δουν, έστω μέσω μιας μικρής βινιέτας, τον κόσμο που κρύβεται πίσω από τους ηρωικούς ογκόλιθους και που υφίσταται τις βίαιες συνέπειες των επιλογών τους. Η ανθρωπολογία της Ιλιάδας στηρίζεται στο τριμερές σχήμα: Θεοί – Ήρωες – Κοινοί Θνητοί. Ο ιλιαδικός ήρωας είναι πέρα από τον κοινό άνθρωπο, αν και, επώδυνα, δεν φτάνει ποτέ ως τον θεό. Οι παρομοιώσεις του ποιητή προσεικάζουν τον ήρωα με στοιχεία της φύσης ή με άγρια θηρία. Ο ήρωας δεν ανήκει απλώς σε άλλη «τάξη» σε σχέση με τον απλό άνθρωπο στην Ιλιάδα, κοινωνικά και πολιτικά, αλλά σε μια αλλιώτικη σφαίρα ύπαρξης, μια διαφορετική οντολογική κατηγορία.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ

Στην ύλη διατηρείται η μονομαχία Γλαύκου και Διομήδη, καθώς και η περίφημη ὁμιλία Έκτορα και Ανδρομάχης – δύο επεισόδια εκ των ων ουκ άνευ για τη διδασκαλία της Ιλιάδας. Στην ύλη προστίθεται η προηγούμενη σκηνή μεταξύ Έκτορα, Πάρη και Ελένης (Ζ 311-368). Η σκοπιμότητα της διατήρησης της σκηνής του Γλαύκου και του Διομήδη εξηγήθηκε στο προηγούμενο κείμενό μας.

Ήταν μάλλον άτοπο το γεγονός ότι απουσίαζε από τη διδασκαλία της Ιλιάδας μέχρι σήμερα η πέτρα του σκανδάλου (που εδώ εμφανίζεται πικρά μετανιωμένη), αλλά και ο άνθρωπος που από τη μια προκάλεσε τον πόλεμο, από την άλλη θα επιφέρει τον θάνατο του Αχιλλέα (τον οποίο το Α έχει ουσιαστικά ήδη προαναγγείλει). Η Ιλιάδα, όπως και η Οδύσσεια, αρθρώνεται αφηγηματολογικά μέσα από ευδιάκριτα συμμετρικά σχήματα αντίθεσης, παραλληλισμού κ.ο.κ. Εν πολλοίς έτσι λειτουργεί και η χαρακτηρολογία του έπους. Όπως λοιπόν ο Έκτορας δεν μπορεί να γίνει κατανοητός χωρίς αναφορά στον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα, έτσι δεν μπορεί να διαβαστεί πλήρως και χωρίς αναφορά στον Πάρη.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ι (αφαιρείται από την ύλη)

Αφαιρείται από τη διδακτέα ύλη το εκτενές επεισόδιο της πρεσβείας των Τριών (Φοίνικα, Αίαντα, Οδυσσέα) προς τον Αχιλλέα και δη η απάντηση του Αχιλλέα προς τους διαμεσολαβητές.

Η αφαίρεση αυτού του επεισοδίου μας προβλημάτισε ιδιαίτερα: είναι ξεκάθαρη η σημασία του για το έπος, μεταξύ άλλων διότι συναπαρτίζει μια αλυσίδα σημαντικών πρεσβειών, που αποτελούν στρατηγικούς σηματωρούς της αφήγησης: από το Α και την πρεσβεία του Χρύση, στο Ι και την πρεσβεία των Τριών, και τέλος στο Ω και την πρεσβεία του Πριάμου. Όμως:

  • Τον άτεγκτο Αχιλλέα, όμως, που εξωθεί σε (αυτο)καταστροφικά άκρα το ηρωικό ιδανικό, τον έχουμε ήδη δει στο Α.
  • Τον Αχιλλέα τον ἀγορητήν επίσης σε ένα βαθμό τον θαυμάσαμε σε εκείνη τη σκηνή.
  • Τη νοσταλγική τέλος εικόνα της Φθίας, την οποία τραγικώς ο Αχιλλέας δεν θα ξαναδεί, τη συνθέτουμε και μέσα από τη συνάντησή του στο Ω με τον Πρίαμο.

ΡΑΨΩΔΙΑ Π

Αφαιρείται από την ύλη ένα μεγάλο τμήμα από την ἀριστείαν του Πατρόκλου (Π 684-817). Διατηρείται μόνο το τελευταίο τμήμα της μονομαχίας του με τον Έκτορα, στο οποίο περιγράφεται και ο θάνατός του. 

Η αριστεία αποτελεί μια από τις συνηθέστερες τυπικές σκηνές της Ιλιάδας. Το ενδιάμεσο τμήμα του έργου αποτελεί ουσιαστικά μια παρατεταμένη αλυσίδα τέτοιων αριστειών, με κορυφαία την αριστεία του Έκτορα, η οποία προκαλεί και την παρέμβαση του Πατρόκλου. Οι αριστείες συχνά κορυφώνονται σε μια μονομαχία, αν και η τελευταία τυπική σκηνή έχει γενικώς τη δική της ξεχωριστή δυναμική. Από τις μονομαχίες της Ιλιάδας ξεχωρίζουν τέσσερις: (α) του Μενελάου και του Πάρη στο Γ, (β) του Έκτορα και του Αίαντα στο Η, (γ) του Έκτορα και του Πατρόκλου στο Π και βεβαίως του Έκτορα και του Αχιλλέα στο Χ. Η βαθμιαία αύξηση της έντασης (και του διακυβεύματος) είναι σαφής.

Η ελάφρυνση της διδακτέας ύλης στο Π θα επιτρέψει στον φιλόλογο να εγκύψει περισσότερο στη λεπτομέρεια εδώ, αλλά θα του επιτρέψει επίσης να εστιάσει στην πολύ σημαντικότερη μονομαχία, τη μάχη των μαχών, στο Χ.

ΡΑΨΩΔΙΕΣ Ρ ΚΑΙ Σ

Το χωρίο Ρ 424-58 αντικαθίσταται από το Σ 65-137. 

Το σύντομο χωρίο από τη Ρ είναι απόσπασμα από τη μάχη για την ανάκτηση του νεκρού του Πατρόκλου. Πρόκειται για το κλάμα των αθανάτων αλόγων του Αχιλλέα για τον θάνατο του ηνιόχου τους, που βεβαίως προοιωνίζεται τον χαμό του ιδίου του Πηλείδη. Η σκηνή είναι βεβαίως ιδιαίτερα συγκινητική (και με καβαφικούς αποήχους). Τέτοια όμως ακριβώς σκηνή πάθους, που τονίζει τον θείο οίκτο για το ὀϊζυρὸν γένος των ανθρώπων και ειδικότερα τη σκληρή μοίρα του αθανάτου που η μοίρα τον έχει συνδέσει άρρηκτα με θνητούς, θα δούμε στη συνομιλία Αχιλλέα και Θέτιδας στο Σ.

ΡΑΨΩΔΙΑ Χ

Αν περιστείλαμε την αριστεία του Πατρόκλου και τη μονομαχία με τον Έκτορα, σκοπός ήταν να δοθεί διδακτικός χώρος και χρόνος στη σύγ-κρουση εκείνη που κορυφώνει την Ιλιάδα, τη μονομαχία Αχιλλέα και Έκτορα. 

Ξεκινάμε την ενότητα προς διδασκαλία από τη φυγή του Έκτορα μπρος στην ακατάσχετη επέλαση του Αχιλλέα: η πιο μεγάλη ώρα του Έκτορα στην Ιλιάδα ξεκινά με μια οπισθοχώρηση (σημείο δειλίας;). Η καταδίωξη του Έκτορα από τον Αχιλλέα που ακολουθεί είναι στιγμή κατά την οποία συμπυκνώνεται η τραγική ουσία της Ιλιάδας:

  • μέσα από την αντιπαράθεση ειρηνικών και πολεμικών εικόνων (όπως και στην ασπίδα του Αχιλλέα),
  • μέσα από την απελπισμένη και μάταιη πάλη του καταδικασμένου Έκτορα για τη ζωή του και την πόλη του, και
  • μέσα από τη συναίσθηση ότι ο πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεὺς είναι επίσης και ὠκύμορος, τρέχει μανιασμένος και προς τον δικό του χαμό. 

ΡΑΨΩΔΙΑ Ω

Από τον παλαιό προγραμματισμό της Ω διευρύνεται κάπως η πρώτη ενότητα (που τώρα φτάνει ως τον στ. 595 αντί του 570) και αφαιρείται η ενότητα 678-723.

Η ενότητα των λύτρων του Έκτορα τελειώνει φυσιολογικά στον στίχο 595, με την αποστροφή του Αχιλλέα προς τον Πάτροκλο (μή μοι, Πάτροκλε, σκυδμαινέμεν…), κάτι σαν ξόρκι που επαναφέρει τα ἄποινα και την τιμήν ως ηρωικές αξίες ανακαλώντας τη σύγκρουση στο Α. Η ενότητα 678-723, η τελική φυγάδευση του Πριάμου από τον Ερμή και η είσοδος του νεκρού Έκτορα στην Τροία, είναι σκηνή μεγάλης συναισθηματικής έξαρσης, αλλά για τις δικές μας ανάγκες δεν προσθέτει πολλά, ειδικά εφόσον δεν μας επιτρέπεται να διδάξουμε την ενότητα στα φυσικά της όρια, δηλαδή την Ω μέχρι το τέλος της.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ

Το Βιβλίο του Μαθητή μπορείτε να το κατεβάσετε από δω.

Στους ακόλουθους συνδέσμους θα βρείτε:

Τον συντονισμό και την επιμέλεια της συγγραφής του υποστηρικτικού υλικού ανέλαβε η κυρία Λουκία Χατζημιχαήλ. Επιθεωρήτρια Μέσης Εκπαίδευσης. Επιστημονική καθοδήγηση παρέσχε ο γράφων, ο οποίος είχε και τη γενική ευθύνη για την οργάνωση του μαθήματος.