John Ford, “Η Μελαγχολία του Έρωτα”, σκην. Αύρας Σιδηροπούλου

Tags

Αύρα Σιδηροπούλου, Αντώνης Πετρίδης, Βάιος Λιαπής, Η Μελαγχολία του Έρωτα, Πολιτιστικές Υπηρεσίες Υπουργείου Παιδείας, Τζον Φορντ, θέατρο στην Κύπρο, The Lover's Melancholy

Η φετινή γιορτινή περίοδος επιφυλάσσει ένα όμορφο δώρο για το θεατρόφιλο κοινό της Κύπρου. Στις 15 και 16 Δεκεμβρίου, ώρα 20:00, στη Στέγη Σύγχρονου Χορού Λευκωσίας (Παρθενώνος 25, Άγιος Ανδρέας) — και μάλιστα με ελεύθερη είσοδο, χάρη στη γενναιόδωρη στήριξη των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού — παρουσιάζεται η τραγικωμωδία του John Ford (1586 – περ. 1639), “The Lover’s Melancholy” («Η μελαγχολία του έρωτα»).

Τη σκηνοθεσία υπογράφει η Αύρα Σιδηροπούλου, η οποία για δεύτερη φορά στη σύντομη σχετικά παρουσία της στην Κύπρο μάς παρέχει την ευκαιρία να διευρύνουμε τους θεατρικούς μας ορίζοντες με κάτι έξω από τα τετριμμένα και κοινά (για την προηγούμενή της σκηνοθετική δουλειά στην Κύπρο, το “Κάποιος θα ᾽ρθει” του Γιον Φόσσε, δείτε αυτή την ανάρτηση). Η θαυμάσια μετάφραση φιλοτεχνήθηκε από το χέρι ενός εξίσου καταξιωμένου στον χώρο συναδέλφου, του Βάιου Λιαπή.

Στιγμιότυπο από τις πρόβες

Η ιδιαιτερότητα αυτής της παράστασης, κατ᾽ ακρίβεια αυτού του θεατρικού αναλογίου (για αυτή τη σκηνική μορφή βλ. εδώ), είναι διπλή. Πρώτον, η «Μελαγχολία του Έρωτα» είναι το μοναδικό έργο του παγκόσμιου δραματολογίου, μαζί με τον «Οθέλλο» του Σαίξπηρ, το οποίο διαδραματίζεται αποκλειστικά στην Κύπρο και συγκεκριμένα στην Αμμόχωστο. Δεύτερον, η παράσταση της Σιδηροπούλου αποτελεί την παγκόσμια πρώτη αυτού του εν πολλοίς άγνωστου έργου ενός κατά τα άλλα πασίγνωστου θεατρικού συγγραφέα.

Εκτενή περίληψη της πλοκής μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Ευρύτερα για το έργο και την εποχή του αντιγράφω εδώ το σημείωμα της σκηνοθέτιδος:

To θεατρικό έργο «Τhe Lover’s Melancholy» (Η Μελαγχολία του Έρωτα) του John Ford γράφτηκε το 1628 και αποτελεί ένα από τα πρώιμα έργα του συγγραφέα που έγινε γνωστός στο ευρύτερο κοινό με το «Κρίμα που είναι Πόρνη» (1633). Με τη δημοσίευσή του, το έργο πρωτοπαίχτηκε από το θίασο King’s Men σε δύο από τα σημαντικότερα λονδρέζικα θέατρα της εποχής, το Globe και το Blackfriars, και έκτοτε αγνοείτο η τύχη του. Η παρουσίαση του έργου αυτού σε παγκόσμια πρώτη και μάλιστα στον τόπο όπου διαδραματίζεται, δηλαδή στην Κύπρο, έχει την ιδιαίτερη σημασία της.

Το κείμενο βασίστηκε στη γνωστή μελέτη του Robert Burton «H Aνατομία της Μελαγχολίας» (1621), που αποτελεί ακόμα και σήμερα κλασική πραγματεία για τα αίτια και τις διάφορες εκφάνσεις (ψυχολογικές, σωματικές, πνευματικές, καλλιτεχνικές) της κατάθλιψης. Περιγράφοντας την «μελαγχολία» του Πρίγκηπα Παλάδωρου και του Μελέανδρου, ο Ford κινήθηκε δραματουργικά σε ένα είδος ψυχιατρικής πεζογραφίας, το οποίο καθιερώθηκε μόλις τον εικοστό αιώνα. Το έργο είναι επίσης βαθιά επηρεασμένο από το είδος της ερωτικής μανιέρας που ήταν δημοφιλές την εποχή εκείνη, του λεγόμενου “courtly love”: τα πρόσωπα του έργου χρησιμοποιούν το προκαθορισμένο ιδίωμα του φλερτ, γράφουν γράμματα και ποιήματα, χρησιμοποιούν υπερβολικές μεταφορές και εμπλέκονται σε πολύπλοκες συζητήσεις. Η δράση περιστρέφεται — πολλές φορές με τρόπο ιδιαίτερα σατιρικό — γύρω από τους κρυφούς έρωτες, τις μεταμορφώσεις και την απελπισία που είναι συχνά αποτέλεσμα του ανεκπλήρωτου έρωτα.

Στιγμιότυπο από τις πρόβες

Καθώς Η Μελαγχολία του Έρωτα αποτελεί ένα σπάνιο δείγμα αναγεννησιακού κειμένου που εκτυλίσσεται εξολοκλήρου στην Αμμόχωστο, η μελλοντική παράστασή του έργου θα αποτελέσει μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να διερευνήσουμε την εικόνα της Κύπρου στη δυτικοευρωπαϊκή δραματουργία πέρα από τον γνωστό σε όλους μας Οθέλλο. Ταυτόχρονα, θα προσφέρει στο κυπριακό κοινό μία μοναδική ευκαιρία να γνωρίσει έναν από τους σημαντικότερους Άγγλους συγγραφείς του 17ου αιώνα.

Το ίδιο το είδος της τραγικωμωδίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προκλήσεις, τόσο σε σκηνοθετικό, όσο και υποκριτικό επίπεδο, απαιτώντας την τήρηση λεπτών ισορροπιών σε όλες τις διαστάσεις της παράστασης. Το βασικό θέμα του έργου, η μελαγχολία, είναι από μόνο του εξαιρετικά επίκαιρο και σχετικά ανεξερεύνητο δραματουργικά –αν εξαιρέσουμε τον Άμλετ του Σαίξπηρ. Εν τέλει, ο συνδυασμός του παραμυθένιου στοιχείου με το βαθύτατα ψυχολογικό μοτίβο της ερωτικής δυσθυμίας είναι μια ιδιαιτέρως γοητευτική συνθήκη για τη σκηνοθετική προσέγγιση του έργου.

Για μια πρώτη γεύση από το κείμενο παραθέτω εδώ δυο σκηνές από τη μετάφραση του Βάιου Λιαπή:

Πραξη 3η, σκηνη 1η

ΠΑΝΑΡΕΤΟΣ: Κύριέ μου, όλοι σε παραδεχόμαστε για διαβασμένο, και μπορείς καλύτερα απ’ όλους να διακρίνεις τους χυμούς που κυριαρχούν στα ευμετάβολα σώματά μας. Πες μας λοιπόν, σε παρακαλώ, τι διάβολος είναι αυτή η Μελαγχολία, που κάνει τους ανθρώπους τέρατα;

ΚΟΡΑΚΑΣ: Είσαι κι εσύ ένας λόγιος, κι έχεις μυαλό ξυράφι. Η Μελαγχολία δεν είναι, όπως φαντάζεσαι, σωματική αδιαθεσία, αλλά αρρώστια του μυαλού. Έτσι, η Έκσταση, η Παράκρουση, η Μανία, η Φρενίτιδα, το Παραλήρημα της φαντασίας — όλα αυτά διαφέρουν εν μέρει από τη Μελαγχολία, η οποία είναι εν συντομία το εξής: μια απλή διαταραχή του μυαλού, όταν το πιέζει ο φόβος και η θλίψη· γεννιέται πρώτα στον εγκέφαλο, την έδρα του λογικού, και από κει έξαφνα κατεβαίνει στην καρδιά, την έδρα των συναισθημάτων μας.

Πραξη 3η, σκηνη 2η

ΘΑΥΜΑΣΤΗ: Πήγαινε όπου θέλεις, εγώ θα ζήσω εξόριστη μαζί σου. Θα μάθω να υπομένω της τύχης τις μεταβολές.

ΕΡΩΤΟΚΛΕΙΑ/ΠΑΡΘΕΝΟΦΙΛΟΣ: Για χάρη του φίλου μου, σας ικετεύω στ’ όνομα της λογικής.

ΘΑΥΜΑΣΤΗ: Για την αγάπη σου, σκληρόκαρδε νέε, αποτάσσομαι κάθε σκέψη γι’ άλλες ελπίδες, γι’ άλλες απολαύσεις.

ΕΡΩΤΟΚΛΕΙΑ/ΠΑΡΘΕΝΟΦΙΛΟΣ: Περίμενε, αν νοιάζεσαι καθόλου για την αρετή!

ΘΑΥΜΑΣΤΗ: Κάθε άλλη σκέψη για μεγαλεία ή—

ΕΡΩΤΟΚΛΕΙΑ/ΠΑΡΘΕΝΟΦΙΛΟΣ: Κυρία μου!

ΘΑΥΜΑΣΤΗ: Όταν των φίλων τα παρακάλια—

ΕΡΩΤΟΚΛΕΙΑ/ΠΑΡΘΕΝΟΦΙΛΟΣ: Τη θλίψη σας θ’ απαλύνω.

ΘΑΥΜΑΣΤΗ: Ο σεβασμός για συγγενείς—

ΕΡΩΤΟΚΛΕΙΑ/ΠΑΡΘΕΝΟΦΙΛΟΣ: Σας ικετεύω, ακούστε με.

ΘΑΥΜΑΣΤΗ: Το να χάσω το καλό μου όνομα—

ΕΡΩΤΟΚΛΕΙΑ/ΠΑΡΘΕΝΟΦΙΛΟΣ: Χρειάζομαι μονάχα λίγα λεπτά.

ΘΑΥΜΑΣΤΗ: Τους όρκους μου θα τους πατήσω, κι ο Θεός ας—

ΕΡΩΤΟΚΛΕΙΑ/ΠΑΡΘΕΝΟΦΙΛΟΣ: Με αγάπη σας μιλώ. Ακούστε με, κι έπειτα συνεχίστε.

ΘΑΥΜΑΣΤΗ: Με αγάπη! Η λέξη αυτή, ξόρκι μαγικό, μπορεί και τον πιο σφοδρό όρκο να τον σταματήσει.

ΕΡΩΤΟΚΛΕΙΑ/ΠΑΡΘΕΝΟΦΙΛΟΣ: Ο Έρωτας εδώ έσπασε τα βέλη του και, σαν άοπλο παιδάκι, έρχεται να διασκεδάσει μαζί μας με μόνο του όπλο τα φτερά που έκλεψε απ’ τις περιστερές της μάνας του, της Αφροδίτης.

ΘΑΥΜΑΣΤΗ: Ανοησίες.

ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Αν και, όπως είπαμε, παρουσιάζεται σε μορφή θεατρικού αναλογίου, η παράσταση είναι επενδυμένη και μουσικά με τις, όπως πάντα, εμπνευσμένες και κυρίως ατμοσφαιρικές συνθέσεις του Νίκου Βίττη σε μουσική διδασκαλία Χριστίνας Αργύρη. Ιδού ένα χαρακτηριστικό δείγμα από τη μουσική της παράστασης. Τους στίχους του τραγουδιού είχε την απόλαυση να μεταφράσει — σε… πετραρχικά κυπριακά ή σχεδόν 🙂 — η αφεντιά μου:

Love is the tyrant of the heart; it darkens

Reason, confounds discretion; deaf to counsel,

It runs a headlong course to desperate madness.

Ο Πόθος την καρδίαν θκιαφεντεύκει·

τον νου σκοτίζει, τα λοϊκά μαγκώνει·

παρατζιελιές έν αγροικά τζι ισιώνει

τζιαμαί που η πορπισιά τον πιλατεύκει.

Panthers may hide their heads, not change their skin;

And love pent ne’er so close yet will be seen.

Ο πάθθηρας χώννει την τζιεφαλήν του

Μα ένι μπορεί ν᾽ αλλάξει το πετσίν του

Τζι ο Πόθος τζι αν τον κρύφκεις στα βαθκιά

Πάντ᾽ εννα φαίνεται στην αμμαθκιά.

Η παράσταση εντάσσεται στα πλαίσια των Διαλέξεων/Εκδηλώσεων για τις Κατεχόμενες Κοινότητες-Επαρχία Αμμοχώστου.