Ιάκωβος Καμπανέλλης, “Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος”: (1) Λίγα λόγια για το έργο

Tags

"Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος", Δημήτριος ο Πολιορκητής, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Νέα Κωμωδία, Ρόδος, Χούντα των Συνταγματαρχών, Ψυχρός Πόλεμος, μιλιταρισμός, νεοελληνικό θέατρο

Επί σκηνής η Ρόδος του 305 π.Χ. με όλο τον τουριστικό της ευδαιμονισμό. Ξάφνου ο κίνδυνος της πιθανής εισβολής ενός τυραννίσκου, διαδόχου του Μ. Αλεξάνδρου, του Δημητρίου Πολιορκητή, ο οποίος ανατρέπει τα δεδομένα ενός ειρηνικού εμπορίου. Η ουδέτερη Ρόδος σηκώνει τείχη, αγοράζει όπλα, σπουδάζει τη στρατιωτική τέχνη και διδάσκεται την ιδεολογία του πολέμου. Ο Δημήτριος νικιέται. Ωστόσο, με τη συμφωνία που υπογράφει, αναδείχνει τους Ροδίτες σε διαδόχους του. Και τότε αρχίζουν όλα. Ξεκαρδιστικοί διάλογοι και απίθανα επεισόδια και παρεξηγήσεις οδηγούν θεατές και κοινό στην αποδοχή της ρήσης του Ηράκλειτου «Πατήρ πάντων Πόλεμος».

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ Η ΒΟΡΕΙΑ, 4 Ιανουαρίου 2010

Η ΠΛΟΚΗ

Το έργο διαιρείται σε έξι “Εικόνες”. Η πλοκή παρουσιάζεται αναλυτικά εδώ.

Όσοι δεν γνωρίζουν το κείμενο, θα ήταν καλύτερο να διαβάσουν πρώτα την άλλη ανάρτηση.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ

Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος δεν συμπεριλαμβάνεται στα πιο γνωστά έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη (1921-2011), του πατριάρχη του νεοελληνικού θεάτρου. Είναι όμως χωρίς αμφιβολία ένα από τα πιο επιτυχημένα, μια καυστική σάτιρα του πολέμου και όσων τον καπηλεύονται, η οποία διακρίνεται για τον ευφυή και ευπαίδευτο τρόπο με τον οποίο εκμεταλλεύεται θέματα και μοτίβα του αρχαίου δράματος, ιδιαίτερα της Νέας Κωμωδίας.

Το έργο είναι βαθύτατα πολιτικό και φιλοσοφικό. Η τοποθέτηση του έργου στα 305 μ.Χ., τη χρονιά της μακεδονικής εισβολής στη μέχρι τότε ουδέτερη Ρόδο, είναι βεβαίως απλά η πρόφαση, για να σχολιαστεί η μεταπολεμική κατάσταση στην Ελλάδα. Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος πρωτογράφεται στα 1952· συνεπώς η άμεση αφετηρία του είναι ο Β᾽ Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά κυρίως οι άμεσες μεταπολεμικές εξελίξεις — τα πρώτα συμπτώματα του Ψυχρού Πολέμου — και η υποκρισία των συμμάχων, που καταλήγουν να εξομοιωθούν με το κακό που πολέμησαν. Γράφει χαρακτηριστικά ο Καμπανέλλης:

Το ερέθισμα που κατέληξε στην κωμωδία «Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος» – ακατάλληλο από πρώτη άποψη για Κωμωδία – το έδωσε η ψυχροπολεμική ένταση που ακολούθησε τις μεγάλες προσδοκίες. Η ελπίδα πως ο πόλεμος που λίγα χρόνια πριν είχε τελειώσει ήταν ο τελευταίος πόλεμος έμοιαζε με παιδαριώδη αφέλεια. Η κατάσταση ήταν και τότε θολή και απειλητική. Οι σύμμαχοι σαν να είχαν μολυνθεί από το κακό που πολέμησαν και γίνηκαν και νικητές και διάδοχοί του.

Θα περάσουν όμως πολλά χρόνια και θα μεσολαβήσουν πολλά γεγονότα (ανάμεσά τους και μια απόρριψη από τη λογοκρισία της Χούντας), μέχρι το έργο να ανέβει τελικά επί σκηνής, το 1979, από το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν. Στην τελική του εκδοχή το έργο δεν μπορεί παρά να είναι φορτισμένο και με τις εμπειρίες της Επταετίας. Γιατί πάνω απ᾽ όλα στο έργο του Καμπανέλλη ο Πόλεμος είναι ο Μπαμπάς των τυράννων. Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος πρωτογράφτηκε με άλλο πολιτικοκοινωνικό προσανατολισμό, καταλήγει όμως κόλαφος κατά των Συνταγματαρχών – όχι πάντως με το πολεμικό μίσος του στρατευμένου πολίτη, αλλά με την κατασταλαγμένη πίκρα του ιστορικού φιλοσόφου.

Ο ΤΙΤΛΟΣ

Ο τίτλος του έργου παραπέμπει στη γνωστή ρήση του Ηρακλείτου πόλεμος πατήρ πάντων ἐστί, η οποία βεβαίως αντιστρέφεται ειρωνικά και ανανοηματοδοτείται. Ο Ηράκλειτος προσδίδει στη φράση του θετικό νόημα. Κατά τον προσωκρατικό φιλόσοφο ο κόσμος βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση σύρραξης, από την οποία νέες συνθήκες αναφύονται και παλιές εξαφανίζονται τόσο στη φύση όσο και στην κοινωνία. Ο Καμπανέλλης αντιστρέφει το νόημα του Ηρακλείτου. Για τον Καμπανέλλη ο πόλεμος είναι ο πατέρας κάθε ανθρώπινης ματαιοδοξίας, κάθε ανθρώπινης παράνοιας, πάνω από όλα της μεγαλομανίας και της καπηλείας των ιδανικών.

Ο κωμικός «εκχυδαϊσμός» της λέξης πατήρ σε μπαμπάς αποκαλύπτει ευθύς εξ αρχής τη γενική ατζέντα του Καμπανέλλη: αντί για την οδό της σκυθρωπής καταγγελίας, ο Καμπανέλλης θα αναζητήσει μέσα από τη σάτιρα και την ειρωνεία την απάντηση στο πανάρχαιο ερώτημα: ποιος, πώς και τι κινεί τα νήματα της Ιστορίας.

“ΟΛΟΙ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΟΡΟΙ”

Η εμφανέστερη συνιστώσα της πλοκής του έργου είναι η ανταλλαγή ρόλων ανάμεσα στους Μακεδόνες και τους Ροδίτες και ιδιαίτερα ανάμεσα στο Φιλόξενο και το Δημήτριο. Η ανατροπή αυτή φαντάζει απροσδόκητη και είναι πέραν πάσης αμφιβολίας κωμική, μια ανατροπή ανάλογη με αυτές που συμβαίνουν συχνά στις φαρσοκωμωδίες. Όσο όμως και αν δείχνει να προέρχεται από την παράδοση της φάρσας, η αντιστροφή των ρόλων είναι η πιο ρεαλιστική ψυχογραφική χειρονομία του έργου. Γιατί η ουσία του έργου εδράζεται στην εγγενή ομοιότητα ανάμεσα στους κατακτητές και τους κατακτημένους: οι Ροδίτες κρύβουν έναν Μακεδόνα μέσα τους, στα σπλάχνα κάθε “ειρηνιστή” μεγαλοξενοδόχου, που επιχειρεί να διατηρήσει – προς ίδιον όφελος – την ουδετερότητά του, υποβόσκει ένας μιλιταριστής τύραννος, που με την πρώτη ευκαιρία αφυπνίζεται μουγκρίζοντας.

Ο Καμπανέλλης κατασκευάζει ένα θεατρικό μύθο, όπου πρωταγωνιστεί η καπηλεία κάθε λογής: η καπηλεία του πολέμου, η καπηλεία του πατριωτισμού, η καπηλεία κάθε μορφής αρχών και αξιών, ιερών και οσίων. «Όλοι είναι έμποροι», διακηρύσσει ο Φιλόξενος με περηφάνια στην αρχή του έργου. Ο Φιλόξενος άλλωστε διέταξε τη μετατροπή των ναών σε εστιατόρια και ξενοδοχεία, το ξύλωμα του στρατού, αλλά και την εκπόρνευση μιας νεαρής κοπέλας, όλα στο βωμό του οικονομικού κέρδους. Από αυτές τις πρώτες κωμικές χειρονομίες διαφαίνεται και η εσώτατη ψυχική συγγένεια μεταξύ Ροδιτών και Μακεδόνων, ιδιαίτερα ανάμεσα στο Φιλόξενο και το Δημήτριο τον Πολιορκητή. Η ανατροπή που θα επέλθει στην πορεία του έργου, με την ανταλλαγή ρόλων ανάμεσα στους δύο, δεν είναι και τόσο απροσδόκητη για όποιον πρόσεξε αυτή την κάθε άλλο παρά ασήμαντη λεπτομέρεια.

Όλες οι κωμικές καταστάσεις του έργου συντείνουν στην υπογράμμιση μιας πικρής αλήθειας:

αφενός ότι οι σύγχρονοι πολιτικοί άνδρες έχουν ξεπουλήσει τα πάντα προς όφελος του καταναλωτισμού και του γρήγορου πλουτισμού
αφετέρου ότι όσοι μονοπωλούν τον πατριωτισμό καταλήγουν τελικά να τον εμπορεύονται και να τον μετατρέπουν σε προσοδοφόρο επάγγελμα. Σε τι διαφέρει τελικά να πουλάς τουρισμό από το να πουλάς πατρίδα; Σε τι διαφέρει να επιχειρείς να συγκεντρώσεις πάση θυσία πλούτο από το να κυριεύεσαι από τη μεγαλομανία της δόξας;

ΣΗΜΑΙΝΟΥΣΑ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ:

Οι χαρακτήρες του έργου μπορούν να ομαδοποιηθούν ως εξής:

Αμοιβαία κάτοπτρα: Δημήτριος ο Πολιορκητής – Φιλόξενος ο Εκδικητής
Μπούφοι: Μακεδόνες στρατιωτικοί
Θύματα, έστω και μη προφανή: Λάμια, Ουρανία
Αρριβίστες κάπηλοι αρχών και αξιών: Βουτία, Ροδίτες
Οάσεις κοινής λογικής – φερέφωνα του συγγραφέα: Μέντης, Χάρης

Τα ονόματα των χαρακτήρων στο έργο είναι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, σημαίνοντα ονόματα, που λειτουργούν ως διακειμενικοί δείκτες, εφόσον επικαλούνται και ενεργοποιούν την αρχαιογνωσία του θεατή. Ως προς τη λειτουργία τους, τα ονόματα στον Μπαμπά χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

(α) Ονόματα που ανακαλούν υπαρκτά πρόσωπα, όπως Δημήτριος ο Πολιορκητής, Λάμια.

(β) Ονόματα που συνδέουν τους φορείς τους με διάφορους ομώνυμους αρχαίους Έλληνες (κυρίως) προκαλώντας έτσι συγκρίσεις και συσχετισμούς, όπως Χάρης, Φιλόξενος, Πάμφιλος, Πυθίας, Δημάδης, Καλλικράτης, Ευελπίδης, Νεοκλής, Λάμια, Ουρανία.

(γ) Ονόματα που συνδυάζουν έξυπνα την αρχαιοπρέπεια με μια κωμική αναφορά στη φύση του χαρακτήρα στο έργο: Φιλόξενος, Μέντης, Βουτία, Λούκιος Τερέντιος Πίκουλος, Ποππαία, Κορνηλία.

*Δημήτριος*	Ανακαλεί βεβαίως τον ιστορικό Δημήτριο Πολιορκητή. Με οξύτατο μάτι ο Καμπανέλλης καταφέρνει να αποδώσει το δυισμό στο χαρακτήρα του ιστορικού Δημητρίου: τη στρατιωτική του ιδιοφυία από τη μια, την τάση του προς τις ηδονές, τη ροπή του προς την κολακεία και τη διεφθαρμένη φύση του από την άλλη. Θυμίζουμε ότι ο Δημήτριος ήταν ο άνθρωπος για τον οποίο οι Αθηναίοι, προκειμένου να τον κολακεύσουν, προσέθεσαν έναν ολόκληρο μήνα στο ημερολόγιό τους. Ήταν επίσης ο άνθρωπος που διαχειμάζοντας στην Αθήνα δέχθηκε να εγκατασταθεί στον ιερό χώρο του Παρθενώνα, εν είδει Θεού, όπου και προέβη σε αίσχιστα σεξουαλικά όργια, που προκάλεσαν την οργή κωμικών ποιητών, όπως ο Φιλιππίδης. Ο Καμπανέλλης, ως σύγχρονος Φιλιππίδης, επιτυγχάνει να καταστήσει το Δημήτριό του το παράδειγμα του Τυράννου. Ο προτιθέμενος παραλληλισμός του Δημητρίου με κάθε στρατοκράτορα και ειδικά με τους Συνταγματάρχες, είναι εμφανής.
*Χάρης*	Ο φυσικότερος συνειρμός συσχετίζει τον χαρακτήρα αυτό με το Χάρητα το Λίνδιο, τον αρχαίο γλύπτη, που κατασκεύασε τον Κολοσσό της Ρόδου. Αναλόγως ο Χάρης καλείται να φιλοτεχνήσει ένα νέο, διπλό αυτή τη φορά Κολοσσό, προς κολακείαν ενός γελοίου, κομπλεξικού τυραννίσκου και του εξίσου καταγέλαστου ανταγωνιστή του, του Πτολεμαίου. Η σκηνή όμως κατά την οποία ο Χάρης καλείται να πειθαρχήσει στρατιωτικά και απειλείται με σύλληψη κατά το γράμμα του κηρυχθέντος στρατιωτικού νόμου μάλλον μας πείθει ότι πίσω από τον χαρακτήρα του Χάρητος κρύβεται ειρωνικά και ο Χάρης ο Αθηναίος. Ο Καμπανέλλης χαρίζει σε ένα πρόσωπο που χαρακτηρίζεται από απόλυτη έλλειψη στρατιωτικής πειθαρχίας, αναρχισμό και ολοκληρωτική άρνηση να ενδώσει στο κατεστημένο το όνομα ενός από τους μεγαλύτερους στρατιωτικούς της Αθήνας του 4^ου αιώνα.
*Φιλόξενος*	Το όνομα του Φιλοξένου θα μπορούσε να ανήκει και στην τρίτη ονοματολογική κατηγορία, εφόσον ο Καμπανέλλης παίζει εδώ με τη λέξη φιλοξενία και το ρόλο του Φιλοξένου ως αυτοεκπορνευόμενου ξενοδόχου, που μεταμορφώνεται όμως στο τέλος σε αφιλόξενο στρατιωτικό. Το όνομα Φιλόξενος, εντούτοις, ανακαλεί και τον αρχαίο Φιλόξενο από τη Λευκάδα, συγγραφέα ενός διάσημου γαστρονομικού ποιήματος· έναν άνθρωπο δηλαδή που σχετίζεται ξανά, όπως και ο φερώνυμός του χαρακτήρας, με την τέχνη της ικανοποίησης και της ηδονής.
*Πάμφιλος*	Πάμφιλος ήταν το όνομα που έφεραν αρκετοί νεαροί εραστές στη Νέα Κωμωδία. Το όνομα, που σημαίνει «ιδιαίτερα αξιαγάπητος» ή «αγαπητός από τους πάντες», εμφανίζεται συχνότατα στις σωζόμενες κωμωδίες του Ρωμαίου κωμικού ποιητή Τερεντίου (δεν είναι λοιπόν τυχαίο που ο Ρωμαίος τουρίστας στην εισαγωγική σκηνή ονομάζεται Τερέντιος).
*Δημάδης*	Δημάδης ονομαζόταν ένας αρχαίος αντιμακεδόνας πολιτικός, που εκτελέστηκε μετά την ήττα των Αθηναίων στο Λαμιακό Πόλεμο το 322 π.Χ. Στο έργο ο Δημάδης προειδοποιεί για την απειλή την οποία συνιστά ο Δημήτριος.
*Λάμια*	Αφενός υποδεικνύει μια από τις πολλές ιστορικές εταίρες, με τις οποίες συνδέθηκε κατά καιρούς ο Δημήτριος (βλ. παραπάνω). Από την άλλη, το όνομα θυμίζει και το μυθολογικό τέρας, με το οποίο η λαϊκή φαντασία επεχείρησε να αποδώσει τον τύπο της κακής και δύστροπης γυναίκας. Σημειώνεται ότι στην Κωμωδία η Λάμια παρουσιαζόταν ως ιδιαίτερα δυσώδης – σαφής η αντίφαση με την καλένδυτη και παρφουμαρισμένη κυρία Δημητρίου!
*Ουρανία*	Ουρανία λεγόταν μια από τις εννιά Μούσες. Το επίθετο ουράνιος έχει επίσης τη σημασία εξαίσιος, θαυμάσιος, θεϊκός και προδιαθέτει το θεατή να αντιμετωπίσει το χαρακτήρα ως μια θεία καλλονή. Ως μητέρα του Υμέναιου, η Ουρανία συνδέεται με το ιερό μυστήριο του γάμου. Στο έργο, η φερώνυμη ηρωίδα από ιερή Μούσα καθίσταται ανίερο πορνίδιο και από προστάτιδα του γάμου προσπαθεί να διαλύσει το γάμο του Δημητρίου με τη Λάμια.
*Μέντης*	Το όνομα βεβαίως παίζει με τη λέξη μέντα, βασικό άρτυμα στη ζαχαροπλαστική. Μέντης όμως ήταν και το όνομα που χρησιμοποίησε η θεά Αθηνά, όταν παρουσιάστηκε με ανθρώπινη μορφή στον Τηλέμαχο, το γιο του Οδυσσέα. Η εμφάνιση της Αθηνάς/Μέντη ήταν αυτή που έπεισε τον Τηλέμαχο να υπερβεί τη φοβία του και να αναζητήσει τον αγνοούμενο πατέρα του. Στο έργο ο Μέντης καθίσταται ο βασικός διαφθορέας του Δημητρίου μαζί με την Ουρανία. Μέσα σε όλα αυτά, όμως, διατηρεί τη λογική και την αξιοπρέπειά του. Μαζί με το Χάρητα, είναι μια όαση σοφίας και λογικής.
*Βουτία*	Η χιουμοριστική παρετυμολογική αναφορά στο νεοελληνικό ρήμα «βουτάω» (αρπάζω, κλέβω) είναι σαφής. Το βουτώ έχει επίσης τη σεξουαλική σημασία του «χουφτώνω». Και τα δύο οριοθετούν το ρόλο της Βουτίας ως αρπακτικής μαστροπού.
*Πυθίας* *Καλλικράτης* *Νεοκλής*	Τα ονόματα χρησιμοποιούνται μάλλον γιατί ακούγονται αρχαιοελληνικά παρά γιατί ανακαλούν κάποιο συγκεκριμένο γνωστό αρχαίο Έλληνα.
*Ευελπίδης*	Κωμικός ήρωας που εμφανίζεται στους Όρνιθες του Αριστοφάνη. Στους Όρνιθες αποτελεί τον αδύναμο εταίρο σε σχέση με το σύντροφό του Πεισέταιρο, ο οποίος τον συμπαρασύρει σε φυγή από την Αθήνα και στην εγκαθίδρυση μιας παράλληλης και τελικά εξίσου διεφθαρμένης πολιτείας στη χώρα των πουλιών, τη Νεφελοκοκκυγία. Στον Μπαμπά, ο Ευελπίδης είναι ένας από τους πολλούς πειθήνιους και άβουλους υποτακτικούς του Δημητρίου.
*Λ. Τερέντιος Πίκουλος*	Το όνομα, με τη χαρακτηριστική τριμερή δομή του (nomen, cognomen, praenomen) παραπέμπει σε Ρωμαίο αριστοκράτη. Το ότι επιλέγεται ένας Ρωμαίος για να παραστήσει τον τουρίστα στη Ρόδο σχετίζεται με το γεγονός ότι ο τουρισμός, έτσι όπως τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα, ήταν ουσιαστικά ρωμαϊκή εφεύρεση. Το όνομα Τερέντιος, βεβαίως, ανακαλεί και έναν από τους δύο μεγαλύτερους Ρωμαίους κωμικούς ποιητές, τον Πόμπλιο Τερέντιο Άφερ (Publius Terentius Afer, 190-158 π.Χ.). Με την εμφάνιση του «Τερεντίου» επί σκηνής ο Καμπανέλλης «σφραγίζει» το έργο του ως κωμωδία. Η χρήση του ονόματος αποτελεί χειρονομία αυτογενεαλόγησης: ο Καμπανέλλης υποδεικνύει τους λογοτεχνικούς του προγόνους.

Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Το έργο έλκει τη γραμματολογική αφενός από το ρεαλιστικό ψυχολογικό δράμα του Ίψεν, αφετέρου από την αρχαία παράδοση της κωμωδίας, κυρίως της Νέας.

Από την κλασική κωμωδία, τον προπάτορα κάθε μορφής δυτικού κωμικού θεάτρου, ο Καμπανέλλης δανείζεται κυρίως τους κωμικούς τύπους από τους οποίους οι χαρακτήρες του έλκουν την καταγωγή τους.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ο ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΗΣ	Ο Δημήτριος αποτελεί μεν προτύπωση του ιστορικού Δημητρίου του Πολιορκητή, αλλά η φυσιογνωμία του στο έργο το Καμπανέλλη παραπέμπει ευθέως επίσης στον κωμικό τύπο του miles gloriosus, του αλαζόνος επαγγελματία στρατιώτη. Ο τύπος συγκέντρωνε τα εξής χαρακτηριστικά: εντυπωσιακή εμφάνιση, ομορφιά και επίφαση στρατιωτικής πυγμής και ανδρείας. Πρόκειται όμως για ψευδεπίγραφο ανδρισμό, που υποσκάπτεται από ένα υπόστρωμα δειλίας, μεγαλομανίας, ανασφάλειας, μύχιας θηλυπρέπειας, αναποφασιστικότητας και έντονης ροπής προς τις ηδονές. Ο στρατιώτης, εγωπαθής και ανόητος καθώς είναι, είναι ιδιαιτέρως επιρρεπής στην κολακεία, γι’ αυτό και συχνά καθίσταται θύμα διαφόρων πονηρών εταιρών και αδηφάγων παρασίτων, που τον εκμεταλλεύονται και τον μαδούν (ο στρατιώτης είναι πλούσιος και ισχυρός). Τα στρατιωτικά του επιτεύγματα είναι συχνά προϊόν φαντασίας και μεγαλαυχίας. Την ώρα της κρίσης τού είναι αδύνατο να αντιδράσει αποτελεσματικά, συνεπώς συχνά γελοιοποιείται.
ΜΕΝΤΗΣ	Ο Μέντης κατάγεται από τον κωμικό μάγειρο. Ο μάγειρος ανήκει και αυτός στη χορεία των ἀλαζόνων, όπου ανήκει ο στρατιώτης, ο γιατρός, ο φιλόσοφος, ο παιδαγωγός κλπ. Χαρακτηριστικό του μαγείρου ήταν η γελοιωδώς υψηλή εκτίμηση που έτρεφε για την τέχνη του, την οποία θεωρούσε εφάμιλλη της φιλοσοφίας. Ο μάγειρος ήταν σοφός με την αρχαία έννοια: ικανότατος πρακτικός αλλά και ευγλωττότατος θεωρητικός της τέχνης του. Οι αναφορές του μαγείρου στην τέχνη του ήταν συνήθως στη Μέση Κωμωδία μακροσκελέστατες και είχαν τη μορφή επιδεικτικού μονολόγου. Οι αναφορές αυτές δεν ήταν βεβαίως ποτέ απλή επίδειξη· συχνά είχαν περιεχόμενο συμβολικό και ενίοτε μεταθεατρικό. Ο τρόπος με τον οποίο ο μάγειρος ανέλυε τα συστατικά μιας συνταγής συχνά θύμιζε τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος ο θεατρικός συγγραφέας δημιουργούσε το έργο του. Ο μάγειρος, λοιπόν, μεταρσιωνόταν έτσι από κωμικός μπούφος σε alter ego του θεατρικού συγγραφέα επί σκηνής. Έτσι και στον Μπαμπά, ο Μέντης, χωρίς να είναι εντελώς απαλλαγμένος από την κωμική διάσταση του ρόλου του, θα καταστεί ένα από τα δύο alter egos του Καμπανέλλη μαζί με το Χάρητα.
ΒΟΥΤΙΑ	Η Βουτία είναι αρχαία κωμική μαστροπός, η τσατσά, βετεράνη πόρνη, που λειτουργεί τώρα ως προαγωγός νεαρών κοριτσών και μέντοράς τους ως προς τα μυστικά του επαγγέλματος. Στην κλασική κωμωδία ήταν μεσήλικας, άσχημη και χοντρή γυναίκα, με πονηρό και ύπουλο χαρακτήρα.
ΟΥΡΑΝΙΑ	Η Ουρανία είναι η κλασική εταίρα. Συνδυάζει δύο εκδοχές του τύπου: κατ’ αρχάς, το αθώο, δροσερό και τρυφερό κορίτσι, που μπαίνει στο επάγγελμα αναγκαστικά και εκπορνεύεται στο σώμα, αλλά όχι στην ψυχή. Στη συνέχεια, η πονηρή, πανούργα και καταφερτζού γυναίκα-αράχνη, που υφαίνει τον ιστό της με μαεστρία, για να παγιδεύσει ανίδεα κουνουπάκια, όπως ο Δημήτριος.
ΛΑΜΙΑ	Η Λάμια είναι η σύγχρονη αποτύπωση της κωμικής matrona, της δύστροπης και κακιάς συζύγου, που βασανίζει τον άντρα της και αποτελεί το πραγματικό αφεντικό του νοικοκυριού. Δεν είναι τυχαίο ότι το όνομα Λάμια αφενός ανήκει σε ένα μυθικό τέρας και αφετέρου παραπέμπει σε μια από τις πολλές ιστορικές εταίρες με τις οποίες συνδέθηκε ο Δημήτριος και οι οποίες, σύμφωνα με ανεκδοτολογικές μαρτυρίες γρήγορα αποκτούσαν ανάρμοστη παρρησία ως προς τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονταν στο βασιλιά.

Από τους μεγάλους δασκάλους του Καμπανέλλη, όμως, υπήρξε επίσης ο Ίψεν, ο μάστορας του ρεαλιστικού ψυχολογικού θεάτρου στην Ευρώπη. Το θέατρο του Καμπανέλλη είναι πολυμορφικό. Ακόμα και στις πιο πειραματικές εκφάνσεις του, όμως, η χαρακτηρολογία παραμένει ρεαλιστική – και εδώ είναι το σημείο στο οποίο ο Καμπανέλλης υπαρβαίνει τη φάρσα. Στη φάρσα οι χαρακτήρες είναι ασυνεπείς και ασυνεχείς· ο χαρακτήρας τους δεν διαμορφώνεται από τις καταστάσεις, μάλλον προσαρμόζεται σε αυτές, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει εσωτερικές αντιφάσεις. Στο ψυχολογικό δράμα, ο χαρακτήρας είναι βαθύτατα ρεαλιστικός. Οι ενέργειες και οι συμπεριφορές του ερμηνεύονται με βάση τους νόμους της ανθρώπινης ψυχολογίας και μάλιστα, πολλές φορές, της ψυχολογίας του βάθους. Όσο και αν αυτό φαντάζει απροσδόκητο, ο Μπαμπάς ο Πόλεμος επιτυγχάνει μια εντυπωσιακή εμβάθυνση στο χαρακτήρα ειδικά του τυράννου. Η μεγαλομανία, ο συνεχής και αδιάλειπτος τρόμος που κυριαρχεί στην τυραννική ψυχή, μια ζωή υπό το κράτους του πανικού, η μανία καταδιώξεως, η αδυναμία ικανοποίησης, η μύχια έλλειψη αυτοπεποίθησης και η συνεχής ανάγκη επιβεβαίωσης είναι χαρακτηριστικά που αποδόθηκαν στον τύραννο ανέκαθεν. Ο διάλογος Ιέρων του αρχαίου φιλοσόφου και στρατιωτικού Ξενοφώντα είναι, π.χ., στον οποίο παρουσιάζεται σε βάθος ο χαρακτήρας του τυράννου, είναι ίσως ο πλησιέστερος διακειμενικός συγγενής του Μπαμπά.