Μεταρρύθμιση και αντιμεταρρύθμιση στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών (Κύπρος)

Tags

Αρχαία Ελληνική Γραμματεία από Μετάφραση (Β᾽ Γυμνασία), Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, Αντώνης Πετρίδης, Αντώνης Τσακμάκης, Βάιος Λιαπής, Μέση Εκπαίδευση, αρχαία ελληνικά στο Γυμνάσιο, εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Κύπρο, νέα αναλυτικά προγράμματα (Κύπρος)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Tο μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας ήταν ανέκαθεν στο επίκεντρο των διαφόρων αντιπαραθέσεων περί την παιδεία. Το μάθημα καταργήθηκε στο Γυμνάσιο το 1981, για να επανέλθει το 1992, επί κυβερνήσεων Κωνσταντίνου Μητσοτάκη (στην Ελλάδα) και Γιώργου Βασιλείου (στην Κύπρο). Δυστυχώς, παρά τις μεγάλες προσδοκίες, η επιτυχία του εγχειρήματος ήταν αμφίβολη, κυρίως επειδή η μέθοδος της γλωσσικής διδασκαλίας ουδέποτε εκσυγχρονίστηκε και προσαρμόστηκε στην εξέλιξη της επιστήμης. Ἐτσι, προϊόντος του χρόνου, η πανθομολογούμενη ανάγκη μεταρρύθμισης και εκμοντερνισμού του μαθήματος μετατρεπόταν σιγά-σιγά σε πιεστικό αίτημα, καθώς η δημοτικότητά του τόσο ανάμεσα στους μαθητές όσο και ανάμεσα στους καθηγητές μειωνόταν συνεχώς, ενώ και τα μαθησιακά αποτελέσματα δεν ανταποκρίνονταν ποσώς στις προσδοκίες (δείτε π.χ. εδώ). Αντιστοίχως, πλήθαιναν και οι φωνές που ζητούσαν την οριστική κατάργηση του μαθήματος (δείτε εδώ και εδώ).

Στην Κύπρο, το πλήρωμα του χρόνου για αυτόνομη μεταρρυθμιστική δράση έφθασε τελικά το 2008 στο πλαίσιο της ευρύτερης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που τέθηκε σε εφαρμογή επί υπουργείας Ανδρέα Δημητρίου. Κατόπιν εισήγησης του Υπουργού, ο Αναπλ. Καθ. Αντώνης Τσακμάκης (Πανεπιστήμιο Κύπρου, Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας) και ο γράφων, πλαισιούμενοι σε μεταγενέστερο στάδιο από τον Αναπλ. Καθ. Βάιο Λιαπή (Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Θεατρικές Σπουδές»), συγκροτήσαμε την ομάδα των πανεπιστημιακών που ανέλαβε την ευθύνη αρχικά για τη σύνταξη και κατόπιν για την υλοποίηση ενός νέου Αναλυτικού Προγράμματος για την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία (κάποια στοιχεία για τη φιλοσοφία του Προγράμματος ως προς την πτυχή της Γραμματείας μπορείτε να δείτε εδώ).

Το νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα υιοθετήθηκε από το ΥΠΠ το 2010, οπότε και ξεκίνησε η φάση της υλοποίησής του. Το 2013 ολοκληρώθηκε με επιτυχία (αν κρίνουμε από τις αντιδράσεις μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών, όπως τις ζήσαμε και όπως μας μεταφέρονται ακόμη και σήμερα) το έργο που αφορούσε στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου και επρόκειτο να ξεκινήσει η λυκειακή φάση. Στο πλαίσιο της επίπονης αυτής εργασίας, με φρενήρεις ρυθμούς και με το ελάχιστο δυνατό κόστος για το κράτος, παρήχθηκαν συνολικά περί τα δέκα διδακτικά εγχειρίδια για τον Μαθητή καθώς και μεγάλος όγκος υλικού για τον Καθηγητή (μπορείτε να δείτε το σύνολο του υλικού εδώ).

Δυστυχώς, η εξέλιξη των πραγμάτων από εκείνο το σημείο και έπειτα δεν υπήρξε αναλόγως ευτυχής. Η μεταρρύθμιση βρέθηκε αντιμέτωπη με μία αποφασισμένη, πλην αστόχαστη, «αντιμεταρρύθμιση», η οποία κατόρθωσε τελικά να ακυρώσει τα επιστημονικά και παιδαγωγικά κεκτημένα και να οδηγήσει το μάθημα σε οριακό σημείο. Αυτή τη στιγμή τα Αρχαία Ελληνικά στο σχολείο διδάσκονται εική και ως έτυχεν, στην ουσία χωρίς Αναλυτικό Πρόγραμμα, δηλαδή χωρίς η διδασκαλία να στηρίζεται σε ευκρινείς παιδαγωγικές και επιστημονικές αρχές, με εκπαιδευτικό υλικό το οποίο είτε αντιφάσκει με το Αναλυτικό Πρόγραμμα είτε (κι αυτή είναι μάλιστα η λιγότερο βλαβερή περίπτωση…) συνιστά κακοποίηση των “βιβλίων Τσακμάκη”. Ιδού ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: δείτε πρώτα εδώ την Ενότητα 1 από το βιβλίο “Μύθων και Λόγων Στέφανος” και κατόπιν εδώ πώς το ΥΠΠ θεωρεί ότι τη “διόρθωσε” και τη “βελτίωσε”.

Ακολουθεί σύντομο ιστορικό της αντιμεταρρυθμιστικής πολεμικής.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Η πολιτική αλλαγή που επήλθε τον Φεβρουάριο του 2013 ανέκοψε τον ρουν της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, καθώς ο νέος Υπουργός Παιδείας, Κυριάκος Κενεβέζος, πείστηκε πως, προτού προχωρήσουν τα πράγματα περαιτέρω, επιβαλλόταν να προηγηθεί η αξιολόγηση τόσο των ΑΠ όσο και του καινούριου εκπαιδευτικού υλικού που παρήχθηκε.

Εκ πρώτης όψεως η στάση αυτή ήταν, φυσικά, και λογική και αποδεκτή (οι ίδιοι είχαμε επανειλημμένα ζητήσει να αξιολογηθεί το υλικό). Δυστυχώς, όμως, όπως αποδείχθηκε, επρόκειτο για προπέτασμα καπνού, καθώς με πρόσχημα την αξιολόγηση και προεξοφλώντας, περιέργως, τα αποτελέσματά της, συγκεκριμένοι κύκλοι ξεκίνησαν ανηλεή πόλεμο κατά των ΑΠ, αρχικά στρεφόμενοι κατά των Νέων Ελληνικών και αργότερα των Αρχαίων.

Τα επιχειρήματα στα οποία στηριζόταν η αντίδραση δεν ήταν ποτέ ούτε επιστημονικώς τεκμηριωμένα ούτε συστηματικά ούτε (κυρίως) στηριγμένα σε ενδελεχή έρευνα των στάσεων εκπαιδευτικών και μαθητών έναντι του μαθήματος. Τα κίνητρα των κακοπροαίρετων είναι αδιάγνωστα και αδιάφορα. Στις  καλοπροαίρετες περιπτώσεις, οι διαφωνίες οφείλονταν μάλλον σε ελλιπή αφομοίωση της μεθόδου, κάτι που βεβαίως ήταν φυσιολογικό, δεδομένου ότι: (α) επρόκειτο για κάτι εντελώς καινούριο και πρωτοποριακό, συνεπώς απαιτούνταν χρόνος για την τελειοποίησή του· (β) ο χρόνος που δόθηκε για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών ήταν επιεικώς ανεπαρκής· (γ) διάφοροι μηχανισμοί, γραφειοκρατικοί ή άλλοι, δεν επέτρεψαν παρά σε μικρό ποσοστό φιλολόγων (και ακόμη μικρότερο ποσοστό επιθεωρητών και συντονιστών φιλολογικών μαθημάτων) να παρακολουθήσει έστω αυτά τα λίγα επιμορφωτικά σεμινάρια που οργανώθηκαν· και τέλος (δ) και πάλι για λόγους που σχετίζονται με εγγενείς παθογένειες του συστήματος, η διανομή του μαθήματος στους διδάσκοντες ανά σχολείο δεν ήταν πάντοτε αποτελεσματική. Συνέβαιναν δύο τινά: είτε οι επιμορφωθέντες συνάδελφοι δεν αναλάμβαναν πάντοτε το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών, παρότι το επιθυμούσαν, είτε εκπαιδευτικοί (με επιμόρφωση ή χωρίς) καλούνταν να εφαρμόσουν τη νέα μέθοδο π.χ. στην Γ᾽ Γυμνασίου χωρίς να έχουν προηγουμένως ασκηθεί στη διδασκαλία της στις προηγούμενες τάξεις. Το γενικό συμπέρασμα ήταν ότι σε πολλές σχολικές μονάδες το μάθημα δεν έτυχε ίσης μέριμνας από πλευράς των διευθύνσεων κατά τον καταρτισμό του προγράμματος, καθότι δεν είναι εξεταζόμενο.

Οι στρεβλώσεις αυτές επισημάνθημαν επανειλημμένα τόσο από τους πανεπιστημιακούς όσο και από τον αρμόδιο επιθεωρητή, κύριο Παύλο Δαπόλα, του οποίου ο ρόλος σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας ήταν ιδιαιτέρως θετικός και αξιέπαινος. Δυστυχώς, οι υπομνήσεις μας δεν έφεραν αποτέλεσμα, καθώς, όπως αποκαλύφθηκε εν καιρώ, οι πολέμιοι της μεταρρύθμισης — για λόγους που, επαναλαμβάνω, δεν τους γνωρίζουμε και δεν μας αφορούν — δεν επιθυμούσαν επ´ ουδενί να επιτρέψουν την επιτυχία της.

Σε επιστολή μας προς τον διάδοχο του κου. Κενεβέζου, Καθ. Κώστα Καδή, ημερομηνίας 31.3.2014, με την ανάληψη των καθηκόντων του, οι τρεις πανεπιστημιακοί καταγγείλαμε τις μεθοδεύσεις εις βάρος του καινούριου συστήματος — επί της ουσίας εις βάρος του ιδίου του μαθήματος! — προειδοποιώντας για τις αρνητικές επιπτώσεις που αυτές θα είχαν όχι μόνο για την ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης αλλά γενικότερα για το μέλλον των Αρχαίων Ελληνικών, ειδικά στο Γυμνάσιο, τη στιγμή που κάθε άλλο παρά έχουν εκλείψει οι φωνές που ζητούν την κατάργησή τους. Ιδού το κείμενο της επιστολής:

Λευκωσία, 31 Μαρτίου 2014

Έντιμε Κύριε Υπουργέ,

Σας ευχόμαστε πρώτα απ’ όλα καλή επιτυχία στο έργο που έχετε αναλάβει και σας διαβεβαιούμε ότι βρισκόμαστε στο πλευρό σας στην προσπάθεια βελτίωσης της παιδείας μας.

Επειδή μέχρι στιγμής δεν έχετε ανταποκριθεί στο αίτημά μας για συνάντηση μαζί σας, το οποίο υπεβλήθη τηλεφωνικώς στη Γραμματέα σας προ δύο περίπου εβδομάδων, επανερχόμαστε, κυρίως για να σας επισημάνουμε ότι το αίτημα δεν είχε σχέση μόνο με τη συζήτηση γύρω από το βιβλίο της Γ΄ Γυμνασίου (Ευριπίδη Κύκλωψ—Εισαγωγή στο αρχαίο δράμα), το οποίο τελικώς απεσύρθη.

Τα προβλήματα και οι εκκρεμότητες του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών διαρκώς πολλαπλασιάζονται και εντείνονται, και θεωρούμε ότι η πλήρης ενημέρωσή σας είναι καθήκον μας. Η κατάσταση μας ανησυχεί, καθώς:

• Συνδικαλιστές φέρονται να γνωρίζουν περισσότερα από τους αρμοδίους
• Οι εμπλεκόμενοι Πανεπιστημιακοί και τα υπηρεσιακά στελέχη του Υπουργείου σας που συμμετέχουν στην εκπόνηση των νέων σχολικών βιβλίων δέχονται προσωπικές επιθέσεις
• Οι φήμες για κατάργηση της μεταρρύθμισης πολλαπλασιάζονται στα σχολεία προκαλώντας σύγχυση
• Η αξιολόγηση των Προγραμμάτων Σπουδών καθυστερεί, αλλά οι απόψεις των «ανεξάρτητων» και «ανώνυμων» κριτών κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα, χωρίς εμείς, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι (ως συντάκτες του Προγράμματος Σπουδών, συγγραφείς εκπαιδευτικού υλικού, επιμορφωτές, αλλά και ως οι Ακαδημαϊκοί που έχουν την κύρια ευθύνη για το γνωστικό αντικείμενο στα Δημόσια Πανεπιστήμια του τόπου και έχουν την υποχρέωση να εκφράζουν τις αποψεις τους τόσο προς τον Υπουργό, όσο και δημοσίως) να τις γνωρίζουμε και να μπορούμε επισήμως να τοποθετηθούμε.
• Παραλλήλως, ενέργειες επιβεβλημένες και προγραμματισμένες καθυστερούν, με σοβαρές και αναπόφευκτες συνέπειες για την ερχόμενη σχολική χρονιά.

Κύριε Υπουργέ,

Αν υπάρχει πρόθεση κατάργησης ή αντιεπιστημονικής νόθευσης του Προγράμματος Σπουδών των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο — το οποίο αγκαλιάστηκε από εκπαιδευτικούς, γονείς, μαθητές και εφαρμόστηκε με θαυμαστή επιτυχία επί δύο έτη, μέχρι να αρχίσει η υπονόμευση με μεθοδευμένα χτυπήματα κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος — θα θέλαμε να το γνωρίζουμε. Θα μας αρκεί η αποδοχή του από την κοινωνία, αλλά και η ανταπόκριση που ήδη βρίσκει σε επίλεκτα σχολεία, όπως είναι τα Πειραματικά Σχολεία, τα Αρσάκεια, και ορισμένα ιδιωτικά σχολεία της Ελλάδας, όπου ήδη έχουν προσέξει τα βιβλία μας.

Προσβλέπουμε σε μια συνάντηση μαζί σας σύντομα, ώστε να διευκρινιστούν και όποιες απορίες τυχόν δημιουργεί η πρόσφατη φημολογία,

Με εκτίμηση,

ΑΤ, ΒΛ, ΑΠ

Ο ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Δυστυχώς, ο Υπουργός, παρότι μας δέχθηκε ευγενικά στο γραφείο του, κώφευσε στις εκκλήσεις μας, αφήνοντας έτσι περιθώριο σε διαφόρους όχι μόνο να υπονομεύουν το ΑΠ αλλά και να καταφέρονται δημοσίως εναντίον μας με λοιδορίες και συκοφαντίες.

Τα πράγματα πήραν νέα τροπή με τη συγκρότηση από τον ΥΠΠ Κυριάκο Κενεβέζο τριών επιτροπών εργασίας: της Διατμηματικής Επιτροπής Αξιολόγησης των Αναλυτικών Προγραμμάτων υπό την άμεση εποπτεία του Υπουργού, της Συντονιστικής Επιτροπής για τα Αναλυτικά Προγράμματα υπό την προεδρία της κυρίας Αθηνάς Μιχαηλίδου και της Επιστημονικής Επιτροπής για τον Εκσυγχρονισμό του Εκπαιδευτικού μας Συστήματος υπό την προεδρία της Καθ. Μαίρης Κουτσελίνη. Αναφορικά με τα Αρχαία Ελληνικά, η ΣΕΑΠ προχώρησε στον ορισμό τριών ανεξάρτητων και ανώνυμων αξιολογητών, οι οποίοι έλαβαν εντολή να αξιολογήσουν το Αναλυτικό Πρόγραμμα (και όχι το εκπαιδευτικό υλικό).

Ατυχώς, οι αξιολογήσεις, παρόλο που, κατά την κρίση μας, έβριθαν ανακριβειών και απέπνεαν προχειρότητα (τουλάχιστον ορισμένες από αυτές, καθότι κάποιες ήταν σοβαρότερες από άλλες), κατέστησαν καταλύτης σοβαρών αρνητικών εξελίξεων. Το ΥΠΠ είχε την ευγενή καλοσύνη να επιτρέψει στους τρεις πανεπιστημιακούς να απαντήσουν γραπτώς στις αξιολογήσεις. Παρά το γεγονός όμως ότι οι απαντήσεις μας, που κατατέθηκαν στο ΥΠΠ στις αρχές Μαΐου 2014, αντέκρουσαν τις επικρίσεις των αξιολογητών (δείτε εδώ δείγμα των απαντήσεων), άτυπη επιτροπή αποτελούμενη από υπηρεσιακούς και συντεχνιακούς παράγοντες συνεδρίασε στις 22 Αυγούστου 2014, παρουσία του ΥΠΠ, και αποφάσισε να παραγκωνίσει, σε πρώτο στάδιο, τα διδακτικά εγχειρίδια της ΑΕ γλώσσας και να επανεισαγάγει τα υφιστάμενα ελλαδικά. Η απόφαση αυτή της άτυπης επιτροπής παραβίαζε κατ᾽ ουσίαν τις ίδιες τις κατευθύνσεις της θεσμικά υπεύθυνης Επιστημονικής Επιτροπής, η οποία υιοθετώντας τη μειοψηφική άποψη ενός από τους Αξιολογητές εισηγήθηκε να δοκιμαστούν, παράλληλα με τα κυπριακά, τα νέα ελλαδικά Αναλυτικά Προγράμματα, όχι να επανέλθουν τα παλιά ελλαδικά βιβλία (καινούρια διδακτικά εγχειρίδια στην Ελλάδα δεν έχουν ακόμη ετοιμαστεί και δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει σχέδιο να συμβεί σύντομα κάτι τέτοιο). Η κίνηση αυτή προβλήθηκε ως “εμπλουτισμός” του μαθήματος, αλλά στην πραγματικότητα αποτελούσε αντιεπιστημονική νόθευση του Αναλυτικού Προγράμματος, καθώς τα υφιστάμενα ελλαδικά εγχειρίδια ουδόλως συνάδουν με το πνεύμα του.

Σε καινούρια επιστολή μας προς τον ΥΠΠ ημερομηνίας 04.02.2015, αλλά και σε άρθρο μας στον ιστότοπο Paideia-News, κρούσαμε εκ νέου τον κώδωνα του κινδύνου. Δυστυχώς, αυτή τη φορά ο Υπουργός μας αγνόησε παντελώς. Ιδού και η δεύτερη επιστολή:

Λευκωσία, 12 Ιανουαρίου 2015

Έντιμε κ. Υπουργέ,

Ύστερα από την απόφασή σας (22 Αυγούστου 2014) να προχωρήσετε εσπευσμένα σε αλλαγές στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών κατόπιν εισηγήσεων της παιδαγωγού κ. Κουτσελίνη (Πρακτικά Άτυπης Σύσκεψης για τα Αρχαία Ελληνικά Γυμνασίου), θα θέλαμε να εκφράσουμε τον έντονο προβληματισμό μας για την πορεία που παίρνουν τα πράγματα και να διατυπώσουμε με κάθε δυνατή συντομία τις απόψεις μας επ’ αυτών.

Παρά το γεγονός ότι η αξιολόγηση της Επιστημονικής Επιτροπής ήταν «διαμορφωτικής φύσης, αφού σκοπός της είναι ο εντοπισμός αδυναμιών και τρόπων βελτίωσης» (Πόρισμα, σελ. 4), με την απόφασή σας ανατρέψατε ολόκληρο το Αναλυτικό Πρόγραμμα των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο. Θεωρούμε αντιδεοντολογικό και αντιεπιστημονικό να καταργείται ένα πρόγραμμα στο οποίο δεν δόθηκε χρόνος εφαρμογής, δεν μετρήθηκαν τα αποτελέσματα και δεν τεκμηριώθηκε η επιτυχία ή η αποτυχία του. Γνωρίζουμε ότι σε άλλο μάθημα συζητείται περίοδος δοκιμής του νέου προγράμματος διαρκείας 8 ετών.

Σημειώνουμε με απορία ότι παρά την προφορική δέσμευσή σας ότι στην Γ΄ Γυμνασίου θα διδαχθεί ο «Κύκλωπας» και παρά τη ρητή αναφορά αυτής της θέσης στην εγκύκλιο με Αρ. Φακ. 7.12.12.8.1/2 και ημερομηνία 24 Μαρτίου 2014, ο «Κύκλωπας» δεν διδάχτηκε ποτέ. Υποθέτουμε ότι οι σύμβουλοί σας (τους οποίους κατά τη συνάντησή σας μαζί μας την Μεγάλη Τετάρτη τ.έ. είχατε επικαλεστεί) είχαν τόσο σοβαρά επιχειρήματα, ώστε σας μετέπεισαν για όλα τα θέματα στα οποία προφορικά είχατε εκφράσει την κατ’ αρχήν συμφωνία σας και την πρόθεσή σας να υλοποιηθούν. Θα μας ενδιέφερε πραγματικά να γνωρίζαμε τα τόσο πειστικά επιχειρήματά τους.

Η απόφαση για αλλαγές στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών που λήφθηκε και τέθηκε σε εφαρμογή λίγες μόνο μέρες πριν την έναρξη της τρέχουσας σχολικής χρονιάς προκάλεσε ασφυκτική πίεση στην παραγωγή νέου υλικού με συνεπακόλουθες αρνητικές επιπτώσεις. Αναρωτιέται κανείς πάνω σε ποια παιδαγωγική αντίληψη στηρίζεται η ταυτόχρονη απόσυρση του υλικού από τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου και η άμεση αντικατάστασή του με υλικό, το οποίο δεν είναι γνωστό ποια τελική μορφή θα έχει, πάνω σε ποιες παιδαγωγικές αντιλήψεις στηρίζεται και τις αρχές ποιου Αναλυτικού Προγράμματος υπηρετεί. Παρατηρούμε ακόμα την ανάπτυξη διδακτικού υλικού χωρίς επιστημονική θεωρητική βάση και διδακτικό μεθοδολογικό υπόβαθρο, που αναπαράγει παλαιότερες μορφές διδακτικών εγχειριδίων, τα οποία -κατά κοινή ομολογία- οδήγησαν στην υποβάθμιση του μαθήματος!

Η αξιολόγηση του ΠΣ δεν ήταν αρνητική για το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών, όπως ορισμένοι θα ήθελαν και προθύμως εξακολουθούν να διατείνονται ακόμα και δημοσίως, παρόλο που στο Πόρισμά της η Επιστημονική Επιτροπή αποσιώπησε το γεγονός ότι οι δύο από τις τρεις εισηγήσεις εξωτερικών αξιολογητών ήταν αναφανδόν θετικές, ενώ παρουσίασε επιλεκτικά ορισμένες παιδαριώδεις και αξιωματικές αρνητικές κρίσεις του τρίτου κριτή αγνοώντας τις τεκμηριωμένες απαντήσεις που δόθηκαν από τους εισηγητές του ΑΠ. (Μεγαλόσχημος συνδικαλιστής προεξοφλούσε, βεβαίως, με περισσή αμετροέπεια το περιεχόμενό τους μήνες πριν, και γνώριζε πριν από εμάς το τελικό κείμενο, το οποίο παραποιούσε ανερυθρίαστα από βραδυνό δελτίο ειδήσεων τον περασμένο Ιούλιο, καλώντας σας (με ύφος τουλάχιστον πατερναλιστικό) να πράξετε όσα τελικώς αποφασίσατε.

Η βασική εισήγηση της Επιτροπής Αξιολόγησης αφορά στο Αναλυτικό Πρόγραμμα και συνίσταται στην αποφυγή της εξάρτησής του από ένα και μόνο εγχειρίδιο. Αυτό όμως δεν είναι ζήτημα ουσίας και βεβαίως δεν συνιστά ειδοποιό διαφορά με τα εγχειρίδα της Ελλάδας, αφού και εκεί δεν γνωρίζουμε να υπάρχουν και να χρησιμοποιούνται πέραν του ενός εγχειριδίου για κάθε αντικείμενο! Η ερμηνεία που δόθηκε από το Υπουργείο σας στην εισήγηση αυτή συγχέει μια γενική παιδαγωγική αρχή με τις αυτονόητες απαιτήσεις της γλωσσικής διδασκαλίας για την συνεπή και μεθοδική εκμάθηση της γλώσσας στα πρώτα στάδια. Ποια μέθοδος διδασκαλίας οποιασδήποτε γλώσσας μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποσπασματικά και εναλλάξ με άλλες; Γιατί σε κανένα άλλο μάθημα δεν έχουν δοθεί αντίστοιχες οδηγίες για παράλληλη χρήση δύο εγχειριδίων; Γιατί δεν διδάσκεται η φυσική, η ιστορία και η βιολογία από δύο και τρία εγχειρίδια ταυτοχρόνως, και μάλιστα στο στάδιο της πρώτης επαφής με το γνωστικό αντικείμενο;

Τα παραπάνω δείχνουν ότι η αξιολόγηση δεν σχεδιάστηκε και δεν χρησιμοποιήθηκε παρά ως πρόσχημα για να χτυπηθεί η προσπάθεια για την οποία με τόση συνέπεια, γνώση και υπευθυνότητα εργαστήκαμε. Άλλωστε από την «παράλληλη» χρήση άλλου υλικού (φέτος) ετοιμαζόμαστε να περάσουμε στην πλήρη «εξαφάνιση» των δικών μας εγχειριδίων του χρόνου. Οφείλουμε πάντως να σας προειδοποιήσουμε ότι τυχόν απόφαση για επιστροφή στα αποτυχημένα παλαιότερα διδακτικά εγχειρίδια θα επιφέρει καίριο, ίσως ανεπανόρθωτο πλήγμα στο ίδιο το μάθημα, που ήδη ήταν υποβαθμισμένο. Ο Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων κ. Αναστάσιος Στέφος χαρακτηρίζει “δύσκαμπτα και εξαιρετικά δύσκολα τα κείμενα των εγχειριδίων των ελληνικών Γυμνασίων, για τα οποία, κρίνεται σκόπιμο, για διδακτικούς λόγους να γίνει ένας ευρύτερος σχεδιασμός και ανασύνταξη” ενώ προτρέπει τους φιλολόγους των ελληνικών Γυμνασίων “να γνωρίσουν τα συγκεκριμένα κυπριακά εγχειρίδια που, αναντίλεκτα, θα τους βοηθήσουν στη διδακτική πράξη.” (Νέα Παιδεία, 150, σελ. 14). Σας υπενθυμίζουμε ακόμη ότι το σύνολο των μελών της επιτροπής που εργάστηκε για το Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα (στο οποίο μετείχαν και επιθεωρήτριες που υπηρετούν σήμερα σε υπεύθυνες θέσεις όπως οι κκ. Ε. Κάρνου και Γ. Κούμα) απερίφραστα θεωρούσε τα βιβλία του Γυμνασίου της Ελλάδας ως ακατάλληλα. Ουδέποτε διετυπώθη η παραμικρή επιφύλαξη ως προς την ανάγκη αντικατάστασής τους (ούτε από την εκπρόσωπο της ΟΕΛΜΕΚ κ. Παναγιώτα Χρυσοστόμου-Παπακώστα).

Εξάλλου, στο ίδιο το Αναλυτικό Πρόγραμμα τα βιβλία εκείνα χαρακτηρίζονται ως προβληματικά για σειρά σοβαρότατων λόγων: δεν είναι κειμενοκεντρικά, δεν ακολουθείται η ενδεδειγμένη μέθοδος της ομαλής και προοδευτικής αύξησης του βαθμού δυσκολίας, δεν αντικατοπτρίζουν σύγχρονες επιστημονικές αρχές διδασκαλίας της γλώσσας, και κυρίως υιοθετούν διαφορετική προσέγγιση της γραμματικής και του συντακτικού από αυτήν που εφαρμόζεται στα Νέα Ελληνικά, με προφανές αποτέλεσμα την σύγχυση των μαθητών και την υπονόμευση των στόχων και των δύο μαθημάτων! Οι απόψεις αυτές είχαν γίνει δεκτές και από την αντίστοιχη ομάδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Ελλάδος όπου είχαμε κληθεί να παρουσιάσουμε σε διάλεξη τη δουλειά μας (πράγμα που προφανώς δεν γνωρίζει ο εξωτερικός κριτής που επαγγέλλεται τη στροφή στο ελλαδικά πρότυπα, αλλά και η Επιτροπή Αξιολόγησης)!

Έντιμε κύριε Υπουργέ,

Για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε μια ουσιαστική τομή στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών. Εκδόθηκαν πραγματικά χρηστικά βιβλία, με επιστημονική τεκμηρίωση, εύχρηστα και ευχάριστα στους μαθητές, που έθεσαν σε νέα βάση τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. Τα βιβλία αυτά, παρά το σύντομο χρονικό διάστημα εφαρμογή τους, γνώρισαν πλατιά αποδοχή από μαθητές και εκπαιδευτικούς, οι οποίοι είχαν διάθεση να εργαστούν, ζήλο και όραμα. Τα βιβλία αυτά, σταδιακά αναγνωρίζονται και εκτός Κύπρου (αν και ούτε εμείς, ούτε η ΥΑΠ ή το ΠΙ, εξ όσων γνωρίζουμε, δεν έχει ασχοληθεί με τη διαφήμιση και προώθησή τους). Όπως ήδη ενημερωθήκατε, κ. Υπουργέ, τα βιβλία μας έχουν ζητηθεί από δημόσια Γυμνάσια της Ελλάδας για να εφαρμοστούν πιλοτικά. Επιπλέον, σας ενημερώνουμε ότι μελετάται η δοκιμαστική χρήση τους σε Γυμνάσια της Αγγλίας με πρόθεση να μεταφραστούν!

Τα Αρχαία Ελληνικά και η κλασική παιδεία διέρχονται κρίση διεθνώς, και θα είναι ιστορική σας ευθύνη να βοηθήσετε στη διάδοση και εξάπλωσή τους, και όχι να σταθείτε τροχοπέδη στον εκσυγχρονισμό της διδασκαλίας τους, προετοιμάζοντας την περαιτέρω εξαφάνισή τους. Θα αποτελούσε πλήγμα στον κοινό μας αγώνα αλλά και στη δική σας ακαδημαϊκή και πολιτική ιστορία, κ. Υπουργέ, τυχόν απόρριψη βιβλίων τα οποία άλλοι στην Ελλάδα και το εξωτερικό εκτιμούν και ενδιαφέρονται να εφαρμόσουν στα σχολεία τους.

Οποιαδήποτε αλλαγή λαμβάνει χώρα – ειδικά στον ευαίσθητο χώρο της παιδείας και ειδικότερα σε μαθήματα που αφορούν τη γλώσσα, την ιστορία και τον πολιτισμό μας – θα πρέπει να γίνεται με επιστημονικότητα, μεθοδικότητα, επαγγελματισμό, με σεβασμό προς τους διδάσκοντες και τους μαθητές. Επειδή πιστεύουμε ότι τα πιο πάνω αποτελούν και δικές σας αρχές, κ. Υπουργέ, σας καλούμε να μην προχωρήσετε σε λήψη αποφάσεων πριν δώσετε το απαραίτητο περιθώριο για προβληματισμό και συζήτηση και πριν ακούσετε και τις δικές μας θέσεις. Θα θέλαμε τέλος να σας πληροφορήσουμε ότι είμαστε στη διάθεσή μας, στην περίπτωση που επιθυμείτε περαιτέρω ενημέρωση. Επιφυλασσόμαστε επίσης για το δικαίωμά μας να κάνουμε γνωστές της απόψεις μας και να ενημερώνουμε τον ακαδημαϊκό και εκπαιδευτικό κόσμο της Κύπρου και του εξωτερικού αλλά και κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη για ανορθόδοξες μεθοδεύσεις και αποφάσεις που θέτουν σε κίνδυνο το μέλλον της ελληνομάθειας στην Κύπρο, αλλά και να απαντήσουμε σε αυτούς που με δηλώσεις ή ενέργειες απαξιώνουν αφρόνως μια σημαντική, κατά τη γνώμη μας — κι όχι μόνο — προσπάθεια. Το θεωρούμε άλλωστε χρέος μας, συναισθανόμενοι το βάρος της ευθύνης που έχουμε για τη διάσωση της πνευματικής μας κληρονομιάς και για την καλλιέργεια της ελληνικής συνείδησης της νέας γενιάς του τόπου μας. (Όσοι νομίζουν ότι μπορούν να υπερασπίζονται αυτές τις αξίες με εύπεπτα συνθήματα και με μόνα εφόδια την ημιμάθεια, το φανατισμό και τον παρωχημένο λαϊκισμό οδηγούν δυστυχώς την παιδεία μας σε ακόμα σοβαρότερη κρίση).

Με εκτίμηση και τις ευχές μας για το νέο έτος,

ΑΤ, ΒΛ, ΑΠ

Η «ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ»

Η τελευταία πράξη του δράματος εκτυλίχθηκε τον Φεβρουάριο του 2015, όταν τέθηκε σε εφαρμογή η λεγόμενη «δεύτερη φάση υλοποίησης των ΑΠ» με τη συγκρότηση ομάδων εργασίας για κάθε μάθημα, οι οποίες είχαν την ευθύνη να εμπλουτίσουν τα αναλυτικά προγράμματα με την προσθήκη δεικτών επάρκειας και επιτυχίας. Παραδόξως και χωρίς καμία αιτιολόγηση εκ μέρους του Υπουργείου, ο Αναπλ. Καθ. Αντώνης Τσακμάκης — ο επικεφαλής, υπενθυμίζω, της επιστημονικής ομάδας — αποκλείστηκε από τη διαδικασία αυτή. Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση του Αναπλ. Καθ. Βάιου Λιαπή, επίσης χωρίς καμία απολύτως εξήγηση. Στη «δεύτερη φάση υλοποίησης των ΑΠ», κατά παράβαση κάθε ηθικής και ακαδημαϊκής δεοντολογίας, από τους τρεις κλήθηκα μόνον εγώ (εξυπακούεται ότι ουδέποτε εξηγήθηκε πάλι το γιατί).

Δυστυχέστατα, όταν κατά τη σύσκεψη–ενημέρωση στο ΠΙΚ υπό την κυρία Κουτσελίνη (25 Φεβρουαρίου 2015) — χωρίς ευθύνη βεβαίως της ιδίας, της οποίας ο ρόλος στην παρούσα φάση είναι διαφορετικός — διαφάνηκε η οριστική πρόθεση του ΥΠΠ να προχωρήσει στη νόθευση του Αναλυτικού Προγράμματος, αναγκάστηκα να υποβάλω την παραίτησή μου αποστέλλοντας το πιο κάτω ηλεκτρονικό μήνυμα:

Λευκωσία, 26 Φεβρουαρίου 2015

Αγαπητή κυρία Κουτσελίνη, 

Σας ευχαριστώ που μου δώσατε χθες την ευκαιρία να εκθέσω τις σοβαρότατές μου ανησυχίες αναφορικά με τα Αναλυτικά Προγράμματα (ΑΠ), και ειδικά το ΑΠ των Αρχαίων Ελληνικών, το οποίο, σύμφωνα με τις διακηρύξεις της Κυβέρνησης, εισέρχεται στη δεύτερη φάση της “συμπλήρωσης” ή της “αναμόρφωσής” του. 

Όπως εξήγησα και στη συνάντησή μας, στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών έχει διαμορφωθεί μια κατάσταση παράδοξη και δυσλειτουργική, τόσο σοβαρή που φοβάμαι ότι το ίδιο το μέλλον του μαθήματος στο Γυμνάσιο τίθεται πλέον εν αμφιβόλω. Η κατάσταση είναι η ακόλουθη. Το ΑΠ των Αρχαίων Ελληνικών (Τσακμάκης & Πετρίδης 2010), το οποίο καλούμαστε να συμπληρώσουμε, δυστυχώς δεν βρίσκεται σε ουσιαστική ισχύ, όσο και αν τυπικά ισχύει το αντίθετο. Από την αρχή της τρέχουσας σχολικής χρονιάς το ΑΠ έχει στην πράξη πλήρως ανατραπεί εξαιτίας σειράς σπασμωδικών αποφάσεων του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, οι οποίες λήφθηκαν χωρίς συνεννόηση με τους τρεις υπεύθυνους για το μάθημα πανεπιστημιακούς, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη (όσο γνωρίζω) του αρμόδιου Επιθεωρητή και προφανώς υπό την πίεση συνδικαλιστικών και άλλων παραγόντων (που φαίνεται ότι απολαμβάνουν σταθερή και ελεύθερη πρόσβαση στο γραφείο του Υπουργού, την ώρα που οι πανεπιστημιακοί αγνοούνται: καμία από τις δύο επιστολές που αποστείλαμε στον Υπουργό – επισυνάπτονται στο μήνυμα αυτό – δεν απαντήθηκε). 

Αποκορύφωμα των βλαβερών για το μάθημα αποφάσεων του ΥΠΠ είναι η επίσημη πλέον εντολή να επανεισαχθούν τα ελλαδικά διδακτικά εγχειρίδια στο μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, παρόλο που αποτελεί κοινή πεποίθηση Ελλαδιτών και Κυπρίων εκπαιδευτικών ότι αυτά είναι πλήρως ακατάλληλα. Η ιδέα της επανεισαγωγής των ελλαδικών εγχειριδίων στερείται τόσο επιστημονικής-παιδαγωγικής όσο και οικονομικής λογικής: σύμφωνα με στοιχεία της ΥΑΠ, η εκτύπωση των κυπριακών εγχειριδίων στοιχίζει €53000 τον χρόνο, ενώ η εισαγωγή των ελλαδικών θα στοίχιζε €120000 (βλ. συνημμένο). 

Οι εισηγητές της ιδέας διατείνονται ότι με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται πλουραλισμός στα διδακτικά εργαλεία, άρα ενισχύεται η αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας και καλύπτονται τα υποτιθέμενα κενά των κυπριακών διδακτικών βιβλίων (“βιβλίων Τσακμάκη”). Αυτό βεβαίως δεν ισχύει. Τα ελλαδικά εγχειρίδια αντιφάσκουν με τις θεμελιώδεις αρχές του ΑΠ του 2010, στηρίζονται σε πεπαλαιωμένη παιδαγωγική φιλοσοφία και προάγουν διδακτικές μεθόδους εντελώς ξένες προς τα βασικά προτάγματα του κυπριακού ΑΠ. Η επανεισαγωγή τους, συνεπώς, συνιστά αντιεπιστημονική νόθευση, άρα στην πράξη ακύρωση, του ΑΠ. Η απόπειρα του ΥΠΠ να συμβιβάσει τα πράγματα δίνοντας εντολή για ταυτόχρονη χρήση των “βιβλίων Τσακμάκη” μαζί με τα ελλαδικά εγχειρίδια ή/και άλλα διδακτικά βοηθήματα ξένα προς τη φιλοσοφία του ΑΠ δεν μπορεί παρά να δημιουργήσει, κατά τη γνώμη μου, έναν επιστημονικό και παιδαγωγικό τραγέλαφο. 

Απαντώντας στις παρατηρήσεις μου δηλώσατε ότι δεν εντάσσεται στους όρους εντολής σας οποιαδήποτε συζήτηση σχετικά με τα διδακτικά εγχειρίδια. Σεβαστόν. Εδώ όμως δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για τα βιβλία, αλλά για τα ίδια τα Αναλυτικά Προγράμματα, τα οποία, επαναλαμβάνω, στην πράξη ακυρώνονται, ενώ στη θεωρία συνεχίζουν να τελούν σε ισχύ και μάλιστα εισέρχονται στη φάση της “συμπλήρωσης” και της “αναμόρφωσης”. 

Είναι απολύτως κατανοητό το γεγονός ότι από την πλευρά σας, εφόσον κληθήκατε να διεκπεραιώσετε συγκεκριμένο έργο, επιθυμείτε να παρακάμψετε ένα ακανθώδες, πολιτικό κατ᾽ ουσίαν πρόβλημα, που δημιούργησαν άλλοι. Όμως, όσον αφορά στα Αρχαία Ελληνικά, η προσθήκη δεικτών επάρκειας και επιτυχίας στο ΑΠ του 2010 απλούστατα δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί με σοβαρότητα, αν δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη η μέθοδος στην οποία η διδασκαλία θα στηριχθεί, πόσο μάλλον αν το εκπαιδευτικό υλικό είναι ξένο προς τις πιο θεμελιώδεις αρχές του Αναλυτικού Προγράμματος. Η αναστάτωση που επέφεραν οι παλινδρομήσεις του ΥΠΠ και οι σπερμολογίες διαφόρων είναι τόση, που σε ορισμένες περιπτώσεις τα πράγματα έχουν καταντήσει φαιδρά: πιστεύει στ᾽ αλήθεια το ΥΠΠ ότι μπορούν να εισαχθούν δείκτες επάρκειας και επιτυχίας στο ΑΠ της Γ᾽ Γυμνασίου, π.χ., όταν δεν έχει ξεκαθαρίσει καν ποια θα είναι τελικά η διδακτέα ύλη του μαθήματος στην τάξη αυτή (τόσο ο Κύκλωπας όσο και οι Νεφέλες πληροφορούμαστε ότι τελούν υπό απόσυρση);

Κυρία Κουτσελίνη, 

Με τη διακηρυγμένη του πρόθεση να αποσύρει τα υφιστάμενα διδακτικά εγχειρίδια και να τα αντικαταστήσει με τα ελλαδικά (ή με το εξίσου ακατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό που βιαστικά και πρόχειρα παράγεται φέτος), το ΥΠΠ αφαιρεί το επιστημονικό μεδούλι του ΑΠ του 2010 διατηρώντας μόνο, περιέργως, το κενό, εξωτερικό του κέλυφος. Όπως καταλαβαίνετε, αδυνατώ να συνεργήσω σε κάτι τέτοιο.

Παρακαλώ δεχθείτε την παραίτησή μου από τη συμβουλευτική επιτροπή των Αρχαίων Ελληνικών. 

Με συναδελφικούς χαιρετισμούς, 

Α.Π.

Η δεύτερη φάση υλοποίησης των Αναλυτικών Προγραμμάτων θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι τον Ιούνιο του 2015. Το μέλλον του μαθήματος είναι πλήρως άδηλο, καθώς οι προθέσεις του ΥΠΠ δεν έχουν σε καμία περίπτωση αποσαφηνιστεί. Εύχομαι ειλικρινά οι όποιες αλλαγές επέλθουν να εξυπηρετήσουν τα καλώς νοούμενα συμφέροντα μόνον των μαθητών και των δασκάλων τους.