Tags

, , , , , , , , ,


Δείτε επίσης:

Ζητήματα αρχαίου θεάτρου σε μορφή ερωταποκρίσεων: (1) Πηγές πληροφοριών για τη μελέτη του αρχαίου ελληνικού δράματος

Απαριθμήστε τις διαφορές ανάμεσα στα Μεγάλα Διονύσια και τα Λήναια ως προς (i) την οργάνωση και το πρόγραμμα των θεατρικών αγώνων· και (ii) ως προς τη σύνθεση του κοινού.

  1. Τα Λήναια λάμβαναν χώρα κατά τον μήνα Γαμηλιώνα (Ιανουάριος-Φεβρουάριος), ενώ τα Διονύσια κατά τον Ελαφηβολιώνα (Μάρτιος-Απρίλιος).
  2. Υπεύθυνος για τη διοργάνωση των Ληναίων ήταν ο ἄρχων βασιλεύς, ενώ για τα Διονύσια ο ἄρχων ἐπώνυμος.
  3. Το κοινό των Ληναίων ήταν αποκλειστικά αθηναϊκό, ενώ των Διονυσίων ήταν πανελλήνιο, αφού τον Ελαφηβολιώνα ήταν πια ξανά εφικτή η ναυσιπλοΐα.
  4. Ο Διόνυσος

    Ο Διόνυσος

    Οι χορηγοί των Διονυσίων ήταν υποχρεωτικά Αθηναίοι πολίτες, ενώ στα Λήναια χορηγοί μπορούσαν να ήταν και μέτοικοι.Στα Διονύσια παρουσιάζονταν 10 κύκλιοι χοροί ανδρών, 10 αγοριών, 3 τραγικές τετραλογίες και 5 κωμωδίες —τρεις σε κάποιες περιπτώσεις κατά τα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Στα Λήναια παρουσιάζονταν 2 τραγικές διλογίες (δεν υπήρχε δηλαδή σατυρικό δράμα) και πέντε κωμωδίες.

  5. Στα Λήναια, δηλαδή, κυριαρχούσε και ποσοτικά και ποιοτικά η κωμωδία. Οι σημαντικότεροι τραγικοί ποιητές δεν εμφανίζονταν συχνά στα Λήναια.
  6. Ως θρησκευτική γιορτή τα Λήναια ήταν αρχαιότερα των Διονυσίων. Οι θεατρικοί αγώνες όμως,τουλάχιστον οι αγώνες τραγωδίας, εισάγονται στα Λήναια μόλις τη δεκαετία του 440-430
  7. Ο αγώνας τραγικών υποκριτών εισάγεται στα Διονύσια το 447 π.Χ., ενώ στα Λήναια τη δεκαετία 440-430.

Περιγράψτε με συντομία τις εκδηλώσεις που λάμβαναν χώρα κατά τα Μεγάλα Διονύσια πριν την έναρξη των δραματικών αγώνων.

Τα Μεγάλα Διονύσια λάμβαναν χώρα κατά τον μήνα Ελαφηβολιώνα και διαρκούσαν συνολικά πέντε μέρες, από τις οποίες οι δραματικοί αγώνες κατελάμβαναν τις τρεις (ή κατά μια άλλη θεωρία τις τέσσερις) τελευταίες. Πριν την έναρξη των δραματικών αγώνων λάμβαναν χώρα οι εξής εκδηλώσεις:

(α) ο προάγων (στο ωδείο του Περικλή), όπου παρουσιάζονταν οι ποιητές, οι υποκριτές και οι χορευτές των έργων που επρόκειτο να διαγωνιστούν·

(β) η «εισαγωγή» του Διονύσου (λιτάνευση του ξοάνου του Διονύσου από το ιερό του Διονύσου Ελευθερέως σε ιερό του Διονύσου στην Ακαδημία, στο δρόμο για τις Ελευθερές και τανάπαλιν·

(γ) φαλλοφορία και θυσία ταύρων στο ιερό του Διονύσου Ελευθερέως με συμμετοχή πολιτών (σε διάφορες ομάδες: κορίτσια, πολίτες, υποκριτές, χορευτές, χορηγοί) και μετοίκων·

(δ) Η πομπή κατέληγε στο θέατρο, όπου παρουσία πολιτών αλλά και ξένων τελούνταν σπονδές και τελετουργικοί καθαρμοί, απονέμονταν διάφορες τιμητικές διακρίσεις (στεφάνωση αξίων πολιτών, χορηγία πανοπλίας στους ενηλικιούμενους γιους πεσόντων, παρουσίαση της ετήσιας εισφοράς των συμμάχων).

Των κατεξοχήν θεατρικών αγώνων προηγούνται οι παραστάσεις διθυράμβου (από δέκα κυκλίους χορούς ανδρών και δέκα αγοριών).

Αναφερθείτε σε τρόπους με τους οποίους το φυλετικό σύστημα οργάνωσης της αθηναϊκής πολιτείας επηρέαζε τη διοργάνωση και τις διαδικασίες και των Μεγάλων Διονυσίων.

Το φυλετικό σύστημα οργάνωσης επηρέαζε την οργάνωση και τις διαδικασίες των Διονυσίων ως προς (α) τις παραστάσεις διθυράμβου· και (β) τη διαδικασία ανάδειξης του νικητή στους δραματικούς αγώνες.

Οι δέκα φυλές παρουσίαζαν στα Διονύσια, κατά πάσα πιθανότητα, ένα χορό ανδρών και ένα χορό αγοριών έκαστη, ανταγωνιζόμενη η μία την άλλη.

Η διαδικασία ανάδειξης του νικητή ήταν η εξής: κάθε φυλή εξέλεγε υποψηφίους κριτές, μάλλον για κάθε αγώνα ξεχωριστά. Οι δέκα υδρίες με τα ονόματα των υποψηφίων σφραγίζονταν και κατετίθεντο στην Ακρόπολη για φύλαξη. Τη μέρα της γιορτής ανοίγονταν οι κάλπες και από κάθε μια κληρωνόταν ένα όνομα. Οι κριτές κατέγραφαν κατά σειρά προτίμησης τις προτάσεις τους. Σύμφωνα με θεωρία, που όμως αμφισβητείται, οι πινακίδες τοποθετούνταν ξανά σε υδρία και από αυτές κληρώνονταν οι πέντε, οι οποίες καθόριζαν και τον νικητή.

Αναφερθείτε στη διαδικασία επιλογής των κριτών και εξαγωγής του τελικού αποτελέσματος στους δραματικούς διαγωνισμούς των Μεγάλων Διονυσίων.

Το σύστημα εξαγωγής των αποτελεσμάτων στα Μεγάλα Διονύσια αντανακλά τη δομή, τη φιλοσοφία και τον τρόπο ενεργείας της αθηναϊκής δημοκρατίας. Το μεγάλο πλεονέκτημα του συστήματος είναι ότι εξασφαλίζει την αμεροληψία των κριτών. Ταυτόχρονα, όμως, το σύστημα ενέχει μεγάλο βαθμό τυχαιότητας και κυρίως αναθέτει το έργο της κρίσης σε ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν κατ᾽ ανάγκη μεγαλύτερη θεατρική γνώση και εμπειρία από τον μέσο θεατή (με άλλα λόγια, οι κριτές των Μεγάλων Διονυσίων δεν ήταν ούτε ειδικοί ούτε απαραίτητα επαγγελματίες θεατράνθρωποι, ποιητές ή ηθοποιοί, αλλά άνθρωποι που προέρχονταν από το σώμα των πολιτών και που στην κρίση τους εκπροσωπούσαν τους πολίτες και πιθανώς αντανακλούσαν τις αντιδράσεις τους κατά τη διάρκεια των παραστάσεων).

Η διαδικασία επιλογής των κριτών ήταν σκόπιμα πολύπλοκη και αποτελούνταν από τα ακόλουθα στάδια:

1. Για κάθε αγώνα ξεχωριστά (τραγικό, κωμικό κλπ) κάθε φυλή προεπέλεγε τους υποψηφίους της. Σε αυτή τη φάση είχαν δικαίωμα λόγου και οι χορηγοί, οι οποίοι μπορούσαν να υποδείξουν άτομα που θεωρούσαν κατάλληλα.

2. Τα ονόματα με τους υποψηφίους κάθε φυλής τοποθετούνταν σε μία κάλπη, η οποία σφραγιζόταν και φυλασσόταν στην Ακρόπολη.

3. Τη μέρα του αγώνα, ενώπιον των θεατών, γινόταν η τελική επιλογή των κριτών με την κλήρωση ενός ονόματος από κάθε κάλπη (σύνολο δέκα κάλπες – δέκα κριτές, ένας από κάθε φυλή).

Για την ανακήρυξη των νικητών οι δέκα κριτές ψήφιζαν ρίχνοντας την ψήφο τους (μια πινακίδα στην οποία ανέγραφαν το όνομα που πρότειναν) σε μία κάλπη. Περιέργως, δεν καταμετρούνταν και οι δέκα ψήφοι, αλλά από αυτές κληρώνονταν και καταμετρούνταν μόνο οι πέντε.

Τι ονομάζουμε (α) θεωρικά· (β) νέμησιν ὑποκριτῶν· (γ) παραχορήγημα· (δ) χορὸν διδόναι· (ε) ἀντίδοσιν;

Θεωρικά ονομαζόταν το δημόσιο ταμείο, από το οποίο επιδοτείτο το εισιτήριο εισόδου των απόρων πολιτών στους δραματικούς αγώνες των Μεγάλων Διονυσίων. Η παροχή αυτή αντιστοιχούσε σε ποσό δύο οβολών και καταβαλλόταν από το κράτος στον θεατρώνη (οι θεατές παρουσίαζαν εισόδου). Φαίνεται ότι είχε εισαχθεί επί Περικλή, αν και οι ασφαλέστερές μας πληροφορίες γι’ αυτό ανάγονται στον 4ο αιώνα.

Νέμησις ὑποκριτῶν ήταν η κατανομή των πρωταγωνιστών με κλήρο σε κάθε τραγική τετραλογία (ή και κωμωδία, αν και αυτό δεν είναι βέβαιο). Υπεύθυνος για την διαδικασία αυτή ήταν ο αρμόδιος άρχοντας της κάθε γιορτής. Αρχικά η επιλογή των πρωταγωνιστών γινόταν από τους ίδιους τους ποιητές με βάση τις συμπάθειές τους. Καθώς όμως γινόταν όλο και πιο φανερό ότι η παρουσία ενός συγκεκριμένου πρωταγωνιστή είχε μεγάλη σημασία για την επιτυχία ενός έργου, εισήχθη (γύρω στα μέσα του 5ου αι.) η διαδικασία του κλήρου για να εξαλειφθεί το προτέρημα αυτό.

Ο όρος παραχορήγημα αναφέρεται στο δευτερεύοντα χορό ή στους υπεράριθμους ηθοποιούς που ενίοτε χρειαζόταν μια παράσταση και τους οποίους υποχρεούνταν να χρηματοδοτήσει ο χορηγός.

Χορὸν διδόναι: Με τον όρο αυτό αποδίδεται η εξουσία του ἐπωνύμου ἄρχοντος στα Μεγάλα Διονύσια να επιλέξει και να παράσχει δικαίωμα συμμετοχής στον θεατρικό διαγωνισμό σε τρεις τραγικούς και σε πέντε κωμικούς ποιητές. Υποθέτουμε ότι ανάλογη εξουσία είχε και ο ἄρχων βασιλεύς στα Λήναια, όπου συμμετείχαν δύο τραγικοί ποιητές και πέντε κωμικοί. Οι κρατικοί αξιωματούχοι δεν ήταν κατ᾽ ανάγκην εξειδικευμένοι άνθρωποι του θεάτρου, όση θεατρική εμπειρία και αν τύχαινε να έχουν. Συνεπώς, τα κριτήρια με τα οποία έδιδαν χορό μάλλον δεν ήταν αμιγώς καλλιτεχνικά. Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε τη διαδικασία με την οποία λαμβανόταν αυτή η κρίσιμη απόφαση. Αν όμως λάβουμε υπόψη ότι ο Ευριπίδης, που κέρδισε μόλις τέσσερις φορές εν ζωή, έλαβε χορό 22 φορές, εικάζουμε ότι οι άρχοντες δεν αποφάσιζαν χωρίς ποιοτικά κριτήρια και σίγουρα όχι ερήμην του κοινού γούστου.

Ο όρος αντίδοσις σημαίνει «ανταλλαγή περιουσιών» και σχετίζεται με την διαδικασία κατανομής των χορηγιών (ή και άλλων λειτουργιών) σε εύπορους πολίτες. Πολύ συχνά οι χορηγίες (όπως και όλες οι λειτουργίες) αναλαμβάνονταν εθελοντικά από πολίτες των υψηλότερων οικονομικά τάξεων. Όταν όμως δεν υπήρχαν εθελοντές για να τις αναλάβουν, ο αρμόδιος άρχων είχε το δικαίωμα να ορίσει τα κατάλληλα άτομα. Σε περίπτωση που κάποιος ιδιώτης τον οποίο όριζε ο άρχων πίστευε ότι μια χορηγία (ή μια άλλη λειτουργία) του επιβαλλόταν άδικα, είχε δικαίωμα να προτείνει την αντικατάστασή του από κάποιον άλλο, πλουσιότερο κατά τη γνώμη του, συμπολίτη. Εάν το προτεινόμενο πρόσωπο είχε επίσης αντιρρήσεις ως προς την επιλογή του, μπορούσε να προτείνει με τη σειρά του την ανταλλαγή των περιουσιών τους.

Ποιο ρόλο έπαιζαν στο αρχαίο ελληνικό θέατροι οι ακόλουθοι λειτουργοί: (i) χορηγός· (ii) ἄρχων βασιλεύς· (iii) θεατρώνης· (iv) διδάσκαλος.

ΧΟΡΗΓΟΣ: υπεύθυνος για τη συγκρότηση, τον εξοπλισμό, την εκπαίδευση, τη σίτιση και την ημερήσια αποζημίωση του χορού, του διδασκάλου και του αυλητή κατά τους μήνες της προετοιμασίας του για την παράσταση. Υπεύθυνος επίσης για τη θεατρική σκευή γενικά (προσωπεία, κοστούμια κτλ). Κατά περίπτωση μπορούσε να κληθεί να χρηματοδοτήσει την παρουσία επιπλέον προσώπων, που απαιτούνταν για τη συμπλήρωση της θεατρικής ομάδας (παραχορήγημα). Στην περίπτωση της τραγωδίας ο χορηγός αναλάμβανε τα έξοδα όλης της τετραλογίας. Για τις κωμωδίες οριζόταν ένας χορηγός ανά εργο. Το ίδιο και για τον διθύραμβο. Η χορηγία ήταν μια από τις περίφημες λειτουργίες της αθηναϊκής δημοκρατίας και ήταν υποχρεωτική.

ΑΡΧΩΝ ΒΑΣΙΛΕΥΣ: κρατικός αξιωματούχος υπεύθυνος για τη διοργάνωση των Ληναίων. Ο βασιλεύς, που προέδρευε και του Αρείου Πάγου, επιμελούνταν γενικώς της κρατικής λατρείας και το αξίωμά του ήταν παλαιότατο. Η χρήση του άρχοντος επωνύμου για τα Διονύσια, ενός αξιωματούχου καθαρά «δημοκρατικού», αποδεικνύει τη σημασία που απέδιδε το νέο καθεστώς στο δεύτερο φεστιβάλ.

ΘΕΑΤΡΩΝΗΣ (ή ΘΕΑΤΡΟΠΩΛΗΣ): Μίσθωνε από το κράτος την υπηρεσία της συντήρησης του θεάτρου, της διάθεσης των θέσεων και ενδεχομένως της κατασκευής του ξύλινου σκηνικού οικοδομήματος.

ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ: Στην τραγωδία ταυτιζόταν με τον ποιητή (εξαιρούνται βεβαίως οι περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες υιός αγωνίστηκε με έργα του εκλιπόντος πατέρα του, όπως η τριλογία του Ευριπίδη στην οποία ανήκουν οι Βάκχες και η Ιφιγένεια εν Αυλίδι). Στην κωμωδία ήταν συχνή η στρατολόγηση διακριτού διδασκάλου. Ο διδάσκαλος λειτουργούσε ως «σκηνοθέτης» εκπαιδεύοντας χορό, υποκριτές και αυλητή.

Αναφερθείτε στη σημασία και την εξέλιξη του θεσμού της χορηγίας.

Η χορηγία ήταν μια από τις αθηναϊκές λειτουργίες, εκείνες δηλαδή τις μορφές έμμεσης φορολογίας με την οποία επιβαρύνονταν οι πιο εύποροι Αθηναίοι πολίτες προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.

Στα Μεγάλα Διονύσια χορηγοί αναλάμβαναν τη χρηματοδότηση των 20 συνολικά κυκλίων χορών ανδρών και παίδων, των τριών τραγικών τετραλογιών και των πέντε κωμωδιών (28 χορηγοί συνολικά).

Ο χορηγός επωμιζόταν τα έξοδα για τα κοστούμια και τα προσωπεία (τις μάσκες) των χορευτών, καθώς και τη σίτιση και την ημερήσια αποζημίωση του χορού, του χοροδιδασκάλου και του αυλητή όσο διαρκούσαν οι πρόβες για την παράσταση. Πιθανότατα αναλάμβαναν και τα έξοδα για τα λοιπά μέσα της παράστασης (κοστούμια και σκευή των ηθοποιών, σκηνογραφία, σκηνικά αντικείμενα κτλ). Ενίοτε ο χορηγός υποχρεούνταν να χρηματοδοτήσει έναν δευτερεύοντα χορό ή ορισμένους υπεράριθμους ηθοποιούς, σύμφωνα με τις ανάγκες της παράστασης (παραχορήγημα).

GreekΟι χορηγοί κατανέμονταν στους ποιητές — τουλάχιστον από ένα στάδιο και εξής — με κλήρο.

Ο χορηγός, ο οποίος στα Μεγάλα Διονύσια ήταν αποκλειστικά Αθηναίος πολίτης (στα Λήναια μπορούσε να είναι και μέτοικος), ήταν υπεύθυνος και για τη «στρατολόγηση» των χορευτών (οι οποίοι επίσης έπρεπε να είναι πολίτες).

Αν κάποιος χορηγός επιθυμούσε να απαλλαγεί από τη λειτουργία αυτή, μπορούσε να κινήσει τη διαδικασία της ἀντιδόσεως, δηλαδή να ισχυριστεί ότι κάποιος άλλος πολίτης ήταν πλουσιότερος από αυτόν και διά του λόγου του αληθές να προτείνει την ανταλλαγή των περιουσιών τους!

Η χορηγία συνεπαγόταν μεγάλη οικονομική επιβάρυνση, εξ ου και προς το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου μαρτυρείται ότι επιτράπηκε (μάλλον για λίγο) η συγχορηγία. Συνεπαγόταν όμως και κοινωνική προβολή με ξεκάθαρο πολιτικό όφελος. Ως εκ τούτου, όταν στα 317 η δημοκρατία καταργείται προσωρινά, ο Δημήτριος ο Φαληρεύς αντικαθιστά τη χορηγία με την ἀγωνοθεσίαν: σύμφωνα με τον θεσμό αυτό, χορηγός είναι πλέον ο δῆμος, τον οποίο εκπροσωπεί ο ἀγωνοθέτης, που λειτουργεί με δημόσιο χρήμα.

Τι ονομάζουμε: (i) νόμο των τριών υποκριτών· (ii) προάγωνα;

Νόμος των τριών υποκριτών αποκαλείται η σύμβαση σύμφωνα με την οποία στην αρχαία ελληνική τραγωδία (και αργότερα στη Νέα Κωμωδία) δεν χρησιμοποιούνταν ποτέ ταυτοχρόνως επί σκηνής περισσότεροι από τρεις ομιλούντες ηθοποιοί. Στη σκηνή μπορούσαν βέβαια να κινούνται κομπάρσοι, οι οποίοι δεν είχαν ομιλούντα ρόλο (κωφά πρόσωπα). Ο νόμος των τριών υποκριτών δεν περιόριζε τον αριθμό των δραματικών προσώπων που συγκροτούσαν το έργο, καθώς ο ίδιος ηθοποιός μπορούσε να υποδύεται περισσότερα του ενός πρόσωπα. Η Παλαιά Κωμωδία δεν τηρούσε τον κανόνα των τριών υποκριτών, καθώς στις παραστάσεις του Αριστοφάνη μπορούσαν να μιλούν μέχρι και πέντε υποκριτές.

Προάγων αποκαλούνταν η ειδική τελετή στην οποία παρουσιάζονταν στο κοινό οι βασικοί συντελεστές (ποιητές, χορευτές, χορηγοί, υποκριτές) και ίσως οι υποθέσεις των δραμάτων που επρόκειτο να παρουσιαστούν στο Θέατρο του Διονύσου τις επόμενες μέρες. Από τα μέσα του 5ου αιώνα και εξής η τελετή λάμβανε χώρα στο Ωδείο του Περικλή στις 8 του μηνός Ελαφηβολιώνος.