Για τις “Νεφέλες” του Αριστοφάνη: (3.2β) Ο Αριστοφάνης ως λυρικός ποιητής στην Πάροδο

Tags

ancient Greek theatre, πάροδος, χορικό άσμα, Αριστοφάνες, Νεφέλες, αρχαία ελληνική Κωμωδία, αρχαίο ελληνικό θέατρο, κωμικός χορός, λυρική ποίηση

Ο Αριστοφάνης υπήρξε ιδιοφυής όχι μόνο στις κωμικές αφηγηματικές συλλήψεις του, τους σπαρταριστούς χαρακτήρες ή τα ad hominem αστεία του, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο αφομοιώνει και εκμεταλλεύεται την παράδοση της υψηλής ποίησης είτε αυτή είναι η τραγωδία είτε ο χορικός λυρισμός.

Η ενσωμάτωση του δεύτερου λειτουργεί κωμικά, καθώς (α) το λυρικό χωρίο αντιφάσκει υφολογικά με τα συμφραζόμενά του εντός του έργου· ή (β) το υφολογικό και μουσικό ύψος της σὐνθεσης δεν συνάδει με τη θεματολογία (λεπτές ποιητικές εκφράσεις και περίτεχνη μουσική ενίοτε χρησιμοποιούνται για θέματα αστεία και ταπεινά)· ή (γ) η σύνθεση παρουσιάζει εσωτερική υφολογική “ασυνέχεια” αναμειγνύοντας εκφράσεις υψηλές και χυδαίες, σκέψεις ραφιναρισμένες και πνευματώδεις από τη μια, χονδροειδείς και εντελώς γειωμένες και σαρκικές από την άλλη. Κωμική δυσαρμονία επίσης προκαλείται, όταν, π.χ., ένα “υψηλό” λυρικό χωρίο διακόπτεται από ευτελή σχόλια, ενίοτε και αισχρολογίες, όπως στην πάροδο των Νεφελών (όπου η… βροντερή είσοδος των Συννέφων κάνει τον Στρεψιάδη να θέλει να αντιβροντήσει – δηλαδή να κλάσει – από τον φόβο του!).

Παρόλα αυτά οι λυρικές συνθέσεις του Αριστοφάνη αποτελούν αφ᾽ εαυτών σπουδαία ποιήματα, εφάμιλλα των μεγάλων χορικών της τραγωδίας. Το ύψος και η ποιότητα των συνθέσεων αυτών συχνά κωδικοποιεί το σπουδαῖον της παράστασης και υπενθυμίζει πλαγίως ότι η Παλαιά Κωμωδία δεν είναι αμιγής φάρσα ή επιδερμική σάτιρα. Παραθέτω εδώ τη Στροφή και την Αντιστροφή της Παρόδου των Νεφελών (275-98, 299-313):

Παραθέτω και μια μεταφραστική δοκιμή επικαλούμενος την επιείκειά σας:

ΣΤΡΟΦΗ (275-290)

Νεφέλες που δεν μας αγγίζει ο χρόνος,

λαμπρές, δροσάτες ας φανερωθούμε,

κι απ᾽ τον πατέρα Ωκεανό που άγρια μουγκρίζει

στις αψηλές βουνοκορφές

που᾽ χουν τα δέντρα για μαλλιά

ας ανεβούμε·

τις βίγλες που προβάλλουν ν᾽ ατενίσουμε,

την άγια γη που τους καρπούς μεστώνει,

τ’ αρσενικό κελάρυσμα ισόθεων ποταμών

και τον βαρύ τον ρόχθο της θαλάσσης.

Γιατί το μάτι τ᾽ ουρανού τ᾽ ακάματο

παντού απαστράπτει

κι οι ακτίνες του τυφλώνουν.

Μα ας αποσείσουμε απ᾽ το αθάνατο κορμί μας

το νέφος του όμβρου·

ας αντικρύσουνε τα μάτια μας τη γη,

που αλάργα βλέπουν.

 

ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ (299-313)

Παρθένες κουβαλήτρες της βροχής,

στην πλούσια χώρα της Παλλάδας ας διαβούμε,

του Κέκροπα τη γη,

εύανδρη, αγαπημένη,

να αντικρύσουμε·

όπου τα άρρητα ιερά ιερός τα σκέπει φόβος

κι οι αγκάλες του ναού ζεστές τους μύστες

στις άγιες τελετές ανοίγουν κι υποδέχονται.

Χώρα γιομάτη δώρα στους ουράνιους θεούς,

ναούς με σκέπες αψηλές κι αγάλματα

και πάνσεπτες πομπές στ᾽ όνομα των Μακάρων,

ωριοστεφάνωτες θυσίες για τους θεούς και τραπεζώματα

ιερά, στα τέσσερα γυρίσματα του χρόνου.

Κι η άνοιξη όταν μπει – του Βρόμιου η χάρη,

χοροί μελωδικοί κι ερεθισμένοι,

και το βαρύτονο τραγούδι της φλογέρας.

 

“Νεφέλες”. Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου (2008-9). Θεατρικό Αρχείο ΘΟΚ