Για τις “Νεφέλες” του Αριστοφάνη: (3.8) Ο Β᾽ Επιρρηματικός Αγώνας (1542-1674 Στ.)

Tags

"The Clouds", ancient Greek theatre, Αρχαία Ελλάδα, Αρχαία ή Παλαιά Κωμωδία, Αριστοφάνης, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Νεφέλες, Πρόγραμμα "Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό", Στρεψιάδης, Φειδιππίδης, αρχαία Αθήνα, αρχαία ελληνική Κωμωδία, αρχαίο ελληνικό θέατρο, ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, επιρρηματικός αγώνας στην κωμωδία

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:

Ο Β’ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΣΤΙΣ «ΝΕΦΕΛΕΣ»

Αν η ύπαρξη δεύτερης Παράβασης δεν είναι πρωτάκουστη, η ύπαρξη δεύτερου Επιρρηματικού Αγώνα Λόγων σε μια κωμωδία — και μάλιστα σε πλήρη ανάπτυξη, δηλαδή με όλα τα δομικά του συστατικά — είναι πολύ πιο σπάνια. Ακόμη πιο σπάνιο είναι το γεγονός ότι ο δεύτερος Επιρρηματικός Αγώνας στις «Νεφέλες» είναι οργανωμένος με τέτοιο τρόπο, ώστε εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι αποτελεί καθρέφτισμα του προηγούμενου.

Ο δεύτερος Αγώνας των «Νεφελών» ουσιαστικά, επαναλαμβάνει τον πρώτο, απλά με άλλους πρωταγωνιστές (οι οποίοι όμως αντιστοιχούν στους προηγούμενους) και φυσικά με αλλιώτικο αποτέλεσμα. Τον ρόλο του Δίκαιου Λόγου παίζει τροποντινά τώρα ο Στρεψιάδης (τι ειρωνεία, αφού μόλις πριν από λίγο είδαμε τον Στρεψιάδη να συμπεριφέρεται ως τυπικός σοφιστής και να παίρνει μάλιστα και το σχετικό «παράσημο» από τον Χορό!), ενώ τον Άδικο Λόγο μας θυμίζει σε πολλά η συμπεριφορά και η επιχειρηματολογία του Φειδιππίδη.

Ενώ πάντως στον προηγούμενο Επιρρηματικό Αγώνα είχαμε ξεκάθαρο νικητή, εδώ τα πράγματα είναι πιο ασαφή. Τυπικά, ο Φειδιππίδης επικρατεί. Οι συνέπειες όμως της επικράτησής του είναι καταστροφικές για τον άνθρωπο και το εκπαιδευτικό σύστημα που του εξασφάλισαν τα εχέγγυα για τη νίκη, δηλαδή τον Σωκράτη και το Φροντιστήριο.

Επίσης, ο ηττημένος, ο Στρεψιάδης, είναι αυτός που τελικά αποκομίζει κάτι θετικό από τον Αγώνα αυτόν, αφού τόσο το ξύλο που τρώει εκτός σκηνής όσο και οι τοποθετήσεις του Φειδιππίδη σοκάρουν τόσο πολύ τον γέροντα, που επιτέλους συνέρχεται και αντιλαμβάνεται την πλάνη του και τις συνέπειές της.

Ο Στρεψιάδης νιώθει πια στο πετσί του (κυριολεκτικά!) τις συνέπειες των κακών του επιλογών και της ηθικής φαυλότητας στην οποία αφέθηκε να παρασυρθεί. Ο γέροντας θεωρεί όμως — κι αυτό είναι εξίσου προβληματικό — ότι υπεύθυνη για την κατάστασή του δεν είναι τόσο η δική του ανοησία, όσο ο Σωκράτης και το Φροντιστήριό του, το οποίο διέφθειρε τον Φειδιππίδη.

ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ

Ο ΣΤΡΕΨΙΑΔΗΣ ΣΤΟΝ Β’ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ

Το γερό ξύλο που τρώει από τον Φειδιππίδη καθαρίζει (μερικώς!) το μυαλό του Στρεψιάδη και ο γέρος αντιλαμβάνεται επιτέλους τις συνέπειες των πράξεών του. Παρόλα αυτά, δεν αποδίδει καμία ευθύνη στον εαυτό του και ρίχνει το βάρος για όσα συνέβησαν αποκλειστικά στον Σωκράτη και τους σοφιστές του Φροντιστηρίου.

Αυτού του είδους η ερμηνευτική μονομέρεια είναι απολύτως ταιριαστή με τον χαρακτήρα του Στρεψιάδη όπως τον έχουμε γνωρίσει, αλλά επίσης συνάδει τέλεια και με το γεγονός ότι σε αυτόν τον δεύτερο Επιρρηματικό Αγώνα του έργου ο Στρεψιάδης αποτελεί το καθρέφτισμα του επίσης προβληματικού (ηθικά άκαμπτου και κάπως κολλημένου) Δίκαιου Λόγου.

Ο ΦΕΙΔΙΠΠΙΔΗΣ ΣΤΟΝ Β’ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ

Ο Φειδιππίδης είναι πια ολοκληρωμένο και τυπικό προϊόν Ευριπίδη σοφιστικής παιδείας. Δεν τρέφει κανένα σεβασμό για την παράδοση είτε αυτή αφορά την οικογένεια (και ειδικά Ευριπίδη γονείς) είτε την ποίηση είτε Ευριπίδη κοινωνικές συμβάσεις (π.χ. το συμπόσιο) είτε την πατροπαράδοτη νομοθεσία είτε οτιδήποτε άλλο. Είναι απολύτως δοσμένος «στα μοντέρνα και τα σοφά», Ευριπίδη τα αποκαλεί ο Στρεψιάδης, από κάθε άποψη και με κάθε τρόπο. Διεκτραγωδεί την παλιά του αμάθεια και θεωρεί θησαυρό την τωρινή ρητορική του δεινότητα (ο Φειδιππίδης τουλάχιστον νομίζει πως είναι δεινός ρήτορας· στην πραγματικότητα, Ευριπίδη, ο αντίπαλός του, είναι απλά πολύ κατώτερος, είναι αδύνατον να τον συναγωνιστεί — Ευριπίδη ακριβώς συμβαίνει και στη σύγκρουση Δίκαιου και Άδικου Λόγου). Είναι ερωτευμένος με τον Ευριπίδη, τον οποίο θεωρεί τον σοφότερο των ποιητών. Είναι αμοραλιστής και αδίστακτος (αν αυτό θα συμβιβάσει τα πράγματα με τον πατέρα του, δεν διστάζει να δείρει και τη μάνα του).

Ο Στρεψιάδης πέτυχε αυτό ακριβώς που ήθελε· αλλά με πόνο αντιλαμβάνεται πια πως όταν δημιουργείς ένα τέρας, δεν μπορείς να το ελέγξεις απόλυτα και κινδυνεύεις να σε κατασπαράξει εσένα τον ίδιο!

Σκίτσο: Χρήστος Γουσίδης

Η ΣΚΗΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ

Η δράση εκτυλίσσεται και πάλι μπροστά στο σπίτι του Στρεψιάδη. Ο Στρεψιάδης βγαίνει στη σκηνή σε κακά χάλια, ενδεχομένως με ορατά τα σημάδια της κακομεταχείρισης που έχει υποστεί. Επί σκηνής δεν ασκείται σωματική βία, παρά μόνο λεκτική.

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι κινήσεις του Στρεψιάδη και του Φειδιππίδη, γενικώς η όλη σκηνική οργάνωση εδώ, πρέπει να είναι τέτοια που να υποδεικνύει στους θεατές με σαφήνεια ότι ο δεύτερος Επιρρηματικός Αγώνας του έργου αποτελεί καθρέφτισμα του πρώτου: ο Στρεψιάδης, όπως ο Δίκαιος Λόγος, δηλώνει τόσο με τις εκφράσεις όσο και με το σώμα του ιερή αγανάκτηση για την καταπάτηση των πιο βασικών ηθικών ερεισμάτων της κοινωνίας· ενώ ο Φειδιππίδης, όπως ο Άδικος Λόγος, είναι άνετος, ακλόνητος και εκνευριστικά υπεροπτικός, εφόσον στηρίζεται στην πεποίθηση ότι μπορεί να αντικρούσει κάθε επιχείρημα εις βάρος του.